Najprostszą przyczyną jest jego wykluczenie (nt. w kan. 1101 § 2 KPK). Istota tego tytułu polega na braku woli posiadania dziecka bądź dzieci. Tylko na pierwszy rzut oka ta podstawa prawna wydaje się być dosyć prosta, gdy tymczasem wcale tak nie jest. Przy przyczynie tej dochodzi bowiem do nadużyć, które nie są równoznaczne z brakiem woli posiadania potomstwa. Co więcej wykluczenie może przybrać przeróżne formy. Nie zawsze mamy do czynienia z najprostszą z możliwych sytuacji, kiedy to przynajmniej jedna ze stron nie chce w ogóle potomstwa. Czasami może mieć miejsce sytuacja, kiedy strona co prawda nie przeciwdziała poczęciu, jednak nie dopuszcza do przyjścia na świat poczętego dziecka. Inna postać wykluczenia to taka, kiedy jedna ze stron co prawda nie chce w ogóle posiadać potomstwa, ale – jak na osobę wykluczającą – luźno podchodzi do sposobów na niepojawienie się dziecka. To tylko zaledwie dwa przykłady, na których pragnę ukazać, iż przyczyna wcale nie należy do najprostszych w wykazaniu. Udowodnienie jej jest jeszcze trudniejsze, gdy strony chcące uzyskać pomyślny dla siebie wyrok gotowe są do obejścia prawa przez proste zafałszowanie dowodów. To z kolei skłania sąd kościelny do dokładnego przyjrzenia się i zbadania tej przyczyny.
Bardziej wiarygodną przyczyną, na podstawie której można orzec nieważność małżeństwa z powodu braku dziecka (czy dzieci) jest niezdolność natury psychicznej, o której mowa w kan. 1095 KPK. Pod ową niezdolność podchodzą różne nieprawidłowości, zaburzenia, choroby w osobowości człowieka. Jedna z nich to dosyć dobrze już zbadana anoreksja. To w jej kontekście mamy do czynienia jakby z brakiem woli bycia otwartym na nowe życie. Skoro jednak mamy do czynienia z zaburzeniem sfery wolitywnej, to prowadzenie procesu z tytułu symulacji potomstwa schodzi na dalszy plan, zaś pierwsze miejsce należy przyznać właśnie niezdolności natury psychicznej.
Nie tylko niezdolność psychiczna i wykluczenie potomstwa „zazębiają się” o siebie. Może być bowiem i taka sytuacja, kiedy różne rodzaje symulacji w pewien sposób przenikają się nawzajem. Jednym takich z przykładów jest wykluczenie potomstwa oraz wykluczenie pożycia. Ten drugi rodzaj może, choć nie musi zakładać pierwszego. Takim konkretnym przykładem jest wykluczenie pożycia, ale nie wykluczenie potomstwa, a stąd dopuszczanie jedynie zapłodnienia homologicznego czy heterologicznego.
Wnioski z tego są co najmniej dwa. Pierwszy to taki, iż pomiędzy niektórymi z przyczyn istnieje rozbieżność, tj. nie można orzec nieważności z obydwu po tej samej stronie procesowej. To wniosek bardziej teoretyczny. Natomiast drugi wniosek - praktyczny i bardzo przydatny dla procesujących się – to możliwość prowadzenia procesu nawet z przyczyn kolidujących ze sobą po tej samej stronie, szczególnie, gdy żadna z nich nie jest aż tak ewidentna oraz klarowna.
I na zakończenie jeszcze jedna myśl. A mianowicie kwestie niepłodności. Ona też przecież związana jest z brakiem potomstwa. Jednak nie można stwierdzić nieważności małżeństwa z racji bezpłodności, chyba że mamy do czynienia z podstępnym wprowadzeniem w błąd, zaś treścią podstępu jest właśnie brak możności poczęcia (kan. 1084 §3 KPK) . W przeciwnym razie, tj. w sytuacji, gdyby niepłodność była powodem uznania małżeństwa za nieważne, to małżeństwa chociażby osób w tzw. podeszłym wieku byłyby nieważne, nie mówiąc tu o pewnej ludzkiej wrażliwości oraz sprawiedliwości, która przez taki przepis nie byłaby absolutnie zachowana.
Jak zatem widać kwestia braku potomstwa może być rozpatrywana w aspekcie wielu przyczyn prawnych, ale nie tylko. Są bowiem też i takie tytuły, w których mowa jest co prawda o dziecku (dzieciach), jednak już w nieco innym pryzmacie, np. w kontekście jego wychowania, co również jest brane pod uwagę podczas kościelnego procesu o nieważność małżeństwa jednak już nie w kierunku braku woli otwartości na niego.
Polecamy serwis: Rozwód kościelny