Przeszkody małżeńskie obejmują normy prawa Bożego i kościelnego, które jednocześnie wykluczają określone kategorie osób z możliwości zawarcia małżeństwa.
Z znaczeniu szerokim za przeszkodę małżeńską uznać należy okoliczność, która na mocy prawa Bożego lub kościelnego nie pozwala na ważne lub godziwe zawarcie małżeństwa. W sensie ścisłym natomiast przeszkody małżeńskie to okoliczności dotyczące bezpośrednio osoby, która czyni ją niezdolną do ważnego zawarcia małżeństwa.
Według Kodeksu Prawa Kanonicznego przeszkody małżeńskie stanowią pewną rzeczywistość obejmującą przede wszystkim dwa momenty: zakaz zawierania małżeństwa i zakaz jego zawierania pod sankcją nieważności aktu prawnego. Takie rozwiązanie ustawodawcy ma na celu ochronę dobra całej wspólnoty, a także dobro osób indywidualnych. Prawodawca bowiem zmierza do skutecznej ochrony dóbr
w porządku religijnym, moralnym i społecznym.
Zobacz również serwis: Rozwód kościelny
Funkcja przeszkód małżeńskich polega zatem na ochronie dobra całej społeczności oraz dobra współkontrahenta ponieważ dla Kościoła małżeństwo jest sprawą publiczną, która nosi w sobie wymiar społeczny.
Przeszkody małżeńskie wynikają z naturalnego lub pozytywnego prawa Bożego, np. impotencja bądź są ustanowione przez Kościół. Zatem pierwsze z nich dotyczą ogółu ludzi, w tym także nieochrzczonych, a w drugim zaś tylko ochrzczonych katolików.
W związku z powyższym przeszkodami związani są wszyscy ochrzczeni w Kościele katolickim lub do niego przyjęci, nawet gdyby odstąpili od Kościoła, a jedyny wyjątek dotyczy przeszkody różnej religii.
Według ustawodawcy kościelnego od niektórych przeszkód można uzyskać dyspensę, ale od przeszkód pochodzących z prawa Bożego już nie, bądź też nie zwykło się jej udzielać, np. od przeszkody pokrewieństwa w linii prostej, bądź też dyspensuje się bardzo rzadko, np. przeszkoda święceń. Prawodawca bowiem ustanawiając przeszkody małżeńskie miał na uwadze zarówno dobro małżeństwa jako instytucji, jak i dobro samych nupturientów.
W Kodeksie Prawa Kanonicznego znajdziemy dwanaście takich przeszkód, którymi pozostają: brak wieku, niemoc płciowa, węzeł małżeński, różna religia, święcenia, profesja zakonna, uprowadzenie, występek, pokrewieństwo, powinowactwo, przyzwoitość publiczna, pokrewieństwo ustawowe.
Zobacz również: Niemoc płciowa przyczyną stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego