W ostatnich latach wzrosła liczba osób występujących o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego, czyli o tzw. ,,rozwód kościelny''. Zobacz czym jest i w jakich sytuacjach może być orzekany.
Należy jednak pamiętać o tym, że Kościół Katolicki nie udziela rozwodów, jednak może unieważnić zawarty związek małżeński, bądź udzielić dyspensy w przypadku zawartego małżeństwa, ale niedopełnionego. Z tego względu błędne są określenia typu: rozwód kościelny czy unieważnienie małżeństwa. Według doktryny katolickiej związek małżeński powinien być nierozerwalny i trwały, tak, więc, aby mogło dojść do jego zniesienia należy stwierdzić nieważność małżeństwa.
Rozwód z perspektywy prawa cywilnego nie powoduje rozwiązania małżeństwa kościelnego (w przypadku tzw. małżeństwa wyznaniowego o skutkach cywilnych). Zdarzają się sytuacje, że na gruncie prawa cywilnego doszło do rozwodu, a następnie do zawarcia przez jedną z osób nowego związku małżeńskiego. Jednakże w świetle przepisów prawa kanonicznego pierwsze małżeństwo jest wciąż ważne.
Zobacz: Rozwód kościelny na Forum
Powody stwierdzenia nieważności małżeństwa dotyczą stanu w chwili jego zawierania, nie zaś tego, co wydarzyło się po jego zawarciu. W prawie kanonicznym wyróżnia się trzy grupy powodów, które mogą stać się podstawą stwierdzenia nieważności małżeństwa, należą do nich: przeszkody zrywające, wady zgody małżeńskiej czy też wady formy zawarcia małżeństwa.
Wśród przesłanek do stwierdzenia nieważności małżeństwa:
- wiek ( 14 lat dla kobiety, 16 lat dla mężczyzny), pokrewieństwo (zakazane są wszelkie małżeństwa w linii prostej, do 4 stopnia w linii bocznej), powinowactwo (w linii prostej), różna wiara, impotencja, święcenia, wieczysty publiczny ślub czystości, węzeł małżeński, uprowadzenie, pokrewieństwo prawne, podstęp, błąd co do osoby, błąd co do sakramentu, powody natury psychicznej, rozwiązanie węzła małżeńskiego.
Procedura - krok po kroku
Władza kościelna orzeka o ważności czy też nieważności małżeństwa. Właściwym organem, który rozpatruje tego typu sprawy jest trybunał kościelny.
Osoba posiadająca przeświadczenie o tym, że jej małżeństwo jest nieważne powinna wnieść sprawę do odpowiedniego trybunału. W tym celu posiada do wyboru trybunał diecezji, trybunał miejsca zamieszkania współmałżonka, trybunał właściwy miejscu zawarcia związku małżeńskiego, trybunał jej stałego miejsca zamieszkania, trybunał zamieszkania przyszłej strony pozwanej oraz wyjątkowo trybunał, na terenie, którego zostanie zgromadzona większa część dowodów. Do jednego z ww. trybunałów należy skierować tzw. skargę powodową o nieważność małżeństwa.
Skarga powodowa jest podobna do pozwu z prawa cywilnego.
Wzór skargi można znaleźć na stronie: http://www.archidiecezja.wroc.pl/sad_pliki.php. W rozwinięciu skargi należy podać fakty, które świadczą o tym, że małżeństwo jest nieważne.
Najlepiej jest zwięźle przestawić okres narzeczeństwa, jak wyglądało zachowanie przyszłego małżonka, które z małżonków pierwsze odeszło etc. Strona utrzymująca, że małżeństwo jest nieważne musi tę okoliczność udowodnić. W tym celu na przedstawione fakty powołuje się świadków. Ważnym środkiem dowodowym mogą być także dokumenty, np. historia choroby, listy czy też zaświadczenia.
Przebieg procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa różni się od procesu o rozwód. Większość spraw dotyczących procesu jest załatwiana drogą korespondencyjną, a strony i ich świadkowie osobno składają swoje zeznania.
Po złożeniu skargi Sąd przystępuje do jej rozpatrzenia. Na tym etapie postępowania określa tytuł, z jakiego będzie toczyło się postępowanie. Następnym etapem procesu jest postępowanie dowodowe, w którym uczestniczą również biegli. Ich zadanie polega na pomocy sędziemu w odpowiedzi na pytanie czy dane małżeństwo zostało zawarte ważnie czy też nie?
Bardzo pomocna jest tu pomoc biegłego psychologa lub psychiatry. Wraz z zamknięciem postępowania dowodowego, następuje tzw. etap publikacji akt. Tylko podczas jego trwania każda ze stron może zapoznać się z aktami sprawy. Na tym etapie ma miejsce tzw. głos obrończy za nieważnością małżeństwa. W dalszej części swoją opinię wyraża Obrońca Węzła Małżeńskiego, którego zadaniem jest przedstawianie argumentów przeciw stwierdzeniu unieważnienia małżeństwa. Całą procedurę kończy wyrok Sądu I Instancji. Nie jest on jednak wyrokiem ostatecznym, ponieważ wymaga zatwierdzenia przez Sąd II Instancji, aby stwierdzić, że dane małżeństwo nie jest ważne.
Kodeks Prawa Kanonicznego określa długość trwania procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa. W I instancji nie powinien on trwać dłużej niż 12 miesięcy, natomiast w II instancji nie dłużej jak 6 miesięcy. Jednak bardzo często okres ten się wydłuża.
Zobacz: Czym jest rozwód kościelny
W toku procesu warto skorzystać z usług adwokata kościelnego, jednak wiąże się to niejednokrotnie z dużymi kosztami. Porada prawna kosztuje 100 - 200 zł, natomiast prowadzenie sprawy może kosztować stronę nawet kilkanaście tyś. zł. Natomiast opłaty sądowe wynoszą od 600 do 1000 zł.