Podział majątku małżonków - poradnik

Spis treści

1. Majątek wspólny. Powstanie wspólności ustawowej małżeńskiej

1.1. Ogólnie o majątku wspólnym
1.2. Pojęcie majątku wspólnego
1.3. Skład majątku wspólnego
1.4. Cechy majątku wspólnego

2. Majątek osobisty

3. Ustanie ustawowej wspólności majątkowej

3.1. Przyczyny ustania wspólności ustawowej
3.2. Skutki ustania ustawowej wspólności majątkowej

4. Ustroje majątkowe małżeńskie

4.1. Umowny ustrój majątkowy
4.2. Ustrój rozszerzonej wspólności majątkowej
4.3. Ustrój ograniczonej wspólności majątkowej
4.4. Ustrój rozdzielności majątkowej
4.5. Ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków
4.6. Ustrój przymusowy

5. Podział majątku wspólnego

5.1. Tryby podziału majątku wspólnego
5.2. Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym
5.3. Rozliczenie wydatków i nakładów dokonywanych między majątkami osobistymi małżonków i ich majątkiem wspólnym
5.4. Sposoby podziału majątku wspólnego
5.5. Podział majątku wspólnego w wypadku rozwodu
5.6. Podział majątku wspólnego w wypadku separacji

1. Majątek wspólny. Powstanie wspólności ustawowej małżeńskiej

1.1. Ogólnie o majątku wspólnym

Zasadą jest, że z chwilą zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami powstaje z mocy prawa wspólność ustawowa małżeńska. Jednakże istnieją od tej zasady wyjątki. Wspólność ustawowa małżeńska nie powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa w następujących sytuacjach:

• jeden z małżonków przed zawarciem małżeństwa został ubezwłasnowolniony;
• przed zawarciem małżeństwa ogłoszono upadłość jednego z małżonków.

W dwóch powyższych sytuacjach, od chwili zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami nie powstaje z mocy prawa wspólność ustawowa małżeńska; stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami podlegają zasadom rozdzielności majątkowej. W razie uchylenia postanowienia o ubezwłasnowolnieniu małżonka lub umorzenia, uchylenia albo ukończenia postępowania upadłościowego między małżonkami powstaje ustrój wspólności majątkowej.

Ponadto małżonkowie mogą zrezygnować ze wspólności ustawowej małżeńskiej i przyjąć inny sposób regulacji swoich stosunków majątkowych poprzez zawarcie w formie aktu notarialnego umowy majątkowej małżeńskiej i w ten sposób:

• rozszerzyć wspólność majątkową,
• ograniczyć wspólność majątkową,
• ustanowić rozdzielność majątkową,
• przyjąć system rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.

W przypadku istnienia między małżonkami ustroju wspólności ustawowej istnieją trzy masy majątkowe, tj. majątek wspólny i dwa majątki osobiste każdego z małżonków.

1.2. Pojęcie majątku wspólnego

Zasadą w prawie polskim jest, iż z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje wspólność ustawowa małżeńska. Wspólność ta obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub jednego z nich (majątek wspólny), z wyjątkiem tych, które podlegają zaliczeniu do majątków osobistych małżonków – art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej KRO). Obok majątku wspólnego małżonków, każdemu z nich przysługuje majątek osobisty, do którego wchodzą przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością ustawową małżeńską.

Dla zaliczenia określonego prawa majątkowego do majątku wspólnego małżonków decydująca jest chwila nabycia tego prawa. Nie ma znaczenia, czy nabycie prawa po powstaniu wspólności ustawowej nastąpiło na podstawie umowy (np. umowy sprzedaży, zamiany, darowizny), czy też na podstawie innego zdarzenia, np. decyzji administracyjnej, orzeczenia sądowego, czy nawet zdarzenia losowego (np. wygrana na loterii). W skład majątku wspólnego wchodzą przedmioty majątkowe nabyte przez oboje małżonków, jak również nabyte tylko przez jednego z małżonków.

Jeden z małżonków zawarł umowę przedwstępną do nabycia prawa własności nieruchomości przed powstaniem wspólności ustawowej małżeńskiej. Jednakże do zawarcia umowy definitywnej doszło po powstaniu wspólności majątkowej. W takim wypadku nabycie prawa własności nieruchomości nastąpiło do majątku wspólnego małżonków, a nie do majątku osobistego małżonka.

Jeden z małżonków przed powstaniem wspólności majątkowej zawarł umowę o nabycie prawa własności nieruchomości z zastrzeżeniem warunku. Po powstaniu wspólności zawarł umowę, na podstawie której nabył bezwarunkowo własność nieruchomości. W takim wypadku własność nieruchomości wejdzie do majątku wspólnego małżonków.

Kwota otrzymana przez jednego z małżonków jako zwrot pożyczki udzielonej przed zawarciem małżeństwa, stanowi majątek osobisty tego z małżonków, który udzielił pożyczki przed zawarciem małżeństwa (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 9 września 1970 r., I CR 298/70, OSNC 1971, poz. 102).

Zobacz: Separacja i alimenty na dzieci

1.3. Skład majątku wspólnego

Majątek wspólny małżonków obejmuje jedynie aktywa (bez długów). Do majątku wspólnego należą, w szczególności (art. 31 § 2 KRO):

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
• dochody z majątku wspólnego, jak również dochody z majątku osobistego każdego z małżonków;
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Wyliczenie to ma charakter przykładowy. W skład majątku wspólnego wchodzą również przedmioty majątkowe nabyte w trakcie trwania małżeństwa ze środków pochodzących z majątku wspólnego. Należą do nich:

1) własność i inne prawa rzeczowe (użytkowanie wieczyste, użytkowanie, służebności, zastaw, hipoteka, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu):

• w przypadku nabywania praw rzeczowych, które mogą być ujawnione w księdze wieczystej (prawa rzeczowe, których przedmiotem jest nieruchomość), wpis prawa w księdze wieczystej powinien obejmować oboje małżonków, tak aby wskazywać, iż prawo to przysługuje im obojgu na zasadzie wspólności ustawowej;
• jeżeli w księdze wieczystej jako uprawniony ujawniony jest tylko jeden małżonek, to do ujawnienia prawa drugiego małżonka wystarczy złożenie w sądzie, gdzie jest prowadzona księga wieczysta, oświadczenia obojga małżonków z podpisami notarialnie poświadczonymi, że nieruchomość stanowi majątek wspólny; do takiego oświadczenia należy dołączyć odpis aktu małżeństwa. W przypadku sporu między małżonkami co do przynależności prawa ujawnionego w księdze wieczystej do majątku wspólnego lub osobistego, małżonek, który twierdzi, że jego prawo nie jest wpisane może wystąpić z powództwem do sądu wieczystoksięgowego o usunięcie niezgodności w księdze wieczystej;
• w skład majątku wspólnego wchodzi również posiadanie; posiadanie jest stanem faktycznego władztwa nad rzeczą, które może prowadzić do nabycia prawa własności (lub prawa służebności gruntowej) w drodze zasiedzenia; prawa majątkowe nabyte w drodze zasiedzenia wchodzą w skład majątku wspólnego, o ile termin zasiedzenia zakończył się w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej, nawet jeżeli termin ten biegł na korzyść jednego z małżonków przed zawarciem przez niego małżeństwa.

2) wierzytelności – pieniężne i niepieniężne;

3) udziały i akcje w spółkach kapitałowych - udziały i akcje nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej wchodzą do majątku wspólnego małżonków, nie oznacza to, że współmałżonek staje się wspólnikiem spółki; jeżeli akcje lub udziały zostały nabyte przez jednego małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego, to wspólnikiem spółki staje się małżonek, który nabył akcje lub udziały, chyba że zostały one nabyte przez oboje małżonków na współwłasność.

Jednakże nie wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej wchodzą do majątku wspólnego małżonków. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyczerpująco określa wypadki, w których nabyty w czasie trwania ustroju wspólności majątkowej przedmiot majątkowy nie zwiększa majątku wspólnego, a wchodzi do majątku osobistego (art. 33 KRO); są to m.in. przedmioty nabyte przez jednego z małżonków przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę.

Wynagrodzenie za pracę jako składnik majątku wspólnego

Wynagrodzenie uzyskiwane przez małżonków za pracę wchodzi w skład majątku wspólnego. Składnikiem majątku wspólnego staje się ono dopiero z chwilą pobrania. Wynagrodzenie jeszcze nie pobrane stanowi wierzytelność przysługującą małżonkowi, która wchodzi w skład jego majątku osobistego. Od chwili pobrania wynagrodzenie jest składnikiem majątku wspólnego małżonków.

„Wynagrodzenie” oznacza wszelkie wynagrodzenie uzyskiwane przez małżonka za wykonywaną pracę, niezależnie od tego na jakiej podstawie praca jest świadczona, tj. niezależnie od tego czy jest ona wykonywana na podstawie umowy o pracę, umowy o dzieło, umowy zlecenia, czy innej umowy cywilnoprawnej.

Wynagrodzenie jako składnik majątku wspólnego obejmuje wszelkie świadczenie, które otrzymuje pracownik:

• wynagrodzenie zasadnicze i składniki dodatkowe wynagrodzenia (premie i nagrody),
• wynagrodzenie za okres urlopu wypoczynkowego,
• zasiłek wychowawczy,
• diety,
• ryczałty,
• świadczenia z tytułu czasowej niezdolności do pracy,
• wypłaty tytułem ekwiwalentu za niewykorzystany urlop,
• odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy,
• bezzwrotne świadczenia z funduszów zakładowych (np. funduszu socjalnego),
• odprawy emerytalne rentowe i pośmiertne.

Do majątku wspólnego – tak jak wynagrodzenie - wchodzą również inne świadczenia uzyskiwane przez małżonków:

• emerytura, renta inwalidzka, renta przyznana z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy albo z powodu zwiększenia się potrzeb lub utraty widoków powodzenia na przyszłość na skutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia,
• stypendia,
• świadczenia przyznane na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym – np. świadczenie pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa.