Przepis art. 43 § 2 k.r.o. wskazuje dwie przesłanki ustalenia nierównych udziałów, które muszą wystąpić łącznie, a mianowicie ważne powody oraz różny stopień przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego.
Za „ważne powody” uznaje się tylko takie zachowania drugiego małżonka, które powoduje, że zgromadzony przez małżonków majątek wspólnym jest mniejszy niż ten, który powstałby, gdyby postępował właściwie. Chodzi tutaj przede wszystkim o nieprawidłowe, rażące lub uporczywe nieprzyczynianie się do zwiększania majątku wspólnego, pomimo posiadanych możliwości zdrowotnych i zarobkowych. W myśl ustalonego orzecznictwa za ważne uznane mogą być takie tylko powody, których doniosłość wynika z zasad współżycia społecznego (postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 1972 r., III CRN 626/71, LEX nr 7084). Przy ocenie istnienia "ważnych powodów" w rozumieniu art. 43 k.r.o. należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli. W praktyce najczęściej dotyczy to okoliczności gdy jeden z małżonków w sposób zawiniony przez siebie przez długi okres pozostaje bez zatrudnienia lub jeśli podejmuje inwestycje gospodarcze, które w sposób oczywisty przynoszą jedynie stratę. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 czerwca 2003 r., wskazuje, że "okoliczności natury majątkowej mieszczą się już w niejednakowym przyczynianiu się małżonków do powstania majątku wspólnego, ważnymi powodami są zaś względy natury etycznej, które sprawiają, że w danych okolicznościach równość udziałów małżonków w majątku wspólnym wyraźnie kolidowałaby z zasadami współżycia społecznego".
Ciężar wykazania „różnego stopnia przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego” obciąża małżonka, który wnosi o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym.
Przesłanka ta odnosi się w głównej mierze do wartości ekonomicznej wkładu każdego z małżonków w zgromadzenie lub powiększenie majątku wspólnego. Przy czym nie chodzi tu tylko o wkład majątkowy każdego z małżonków.
Zobacz: Nierówne udziały w majątku wspólnym małżonków
Zgodnie z § 3 przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się również, że art. 43 § 2 k.r.o. nie dotyczy każdej faktycznej nierówności przyczynienia się do powstania majątku wspólnego, lecz tylko "wypadków, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych". Brak ekonomicznego wkładu małżonka w gromadzenie majątku musi więc wynikać z zawinionego zachowania się tego małżonka.
Nierówne udziały w majątku wspólnym mogą dotyczyć tylko całego majątku małżonków. Prawo nie przewiduje możliwości ustalenia nierównych udziałów w poszczególnych rzeczach wchodzących w skład majątku wspólnego.