Rozwód i separacja a dziedziczenie ustawowe

1. Czy rozwód ma wpływ na dziedziczenie ustawowe?

Prawomocny wyrok rozwodowy powoduje, że małżeństwo ustaje. W związku z tym- była żona nie dziedziczy z ustawy po byłym mężu, ani odwrotnie. Osoby te tracą też- związane ze statusem małżeństwa- prawo do zachowku. Nie wyklucza to, oczywiście, sporządzenia testamentu i powołania w nim do spadku byłego małżonka, czy też np. uczynienia zapisu na rzecz byłego małżonka.  

Warto w tym miejscu nadmienić, że już samo złożenie pozwu o rozwód może sprawić, że małżonek będzie wyłączony od dziedziczenia. Potrzebne jest jednak tutaj łączne wystąpienie kilku przesłanek. Po pierwsze- to spadkodawca musi wystąpić o rozwód, po drugie- wystąpić musi o rozwód z winy drugiego małżonka, po trzecie- żądanie to musi być uzasadnione.

Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu, przy czym ze stosownym powództwem wystąpić może każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych, powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem (zwykle są to dzieci bądź wnuki spadkodawcy). Pamiętać jednak należy o dość krótkim terminie na wytoczenie tego powództwa- jest to tylko sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż rok od otwarcia spadku (czyli od dnia śmierci spadkodawcy).

Polecamy: INFORLEX Ekspert

2. Czy separacja ma wpływ na dziedziczenie ustawowe?

Zależy o jakiej separacji mówimy.

Jeżeli mówimy o separacji w znaczeniu kodeksowym, czyli o postanowieniu bądź wyroku orzekającym separację, wówczas, gdy stosowne orzeczenie uprawomocni się, zajdzie pewien ważny z punktu widzenia prawa spadkowego skutek- otóż małżonkowie (bo po orzeczeniu separacji- inaczej niż przy rozwodzie- małżeństwo nadal trwa, dlatego wciąż mówimy o małżonkach!) nie będą po sobie dziedziczyli ustawowo. Żaden z nich nie będzie też miał prawa do zachowku w związku ze śmiercią drugiego małżonka.

Okazuje się zatem, że- w okresie gdy separacja jest prawomocnie orzeczona i w tym czasie jeden z małżonków umrze- w kontekście dziedziczenia ustawowego następuje skutek taki sam jak przy rozwodzie, czyli pozostały przy życiu małżonek nie będzie wchodził do kręgu spadkobierców ustawowych. I tutaj znowu, tak jak przy rozwodzie, sama li tylko okoliczność orzeczenia przez sąd separacji, nie stoi na przeszkodzie sporządzeniu testamentu i przeznaczeniu w nim np. konkretnego udziału spadkowego na rzecz małżonka pozostającego w separacji.

Warto pamiętać, że jeżeli separacja zostanie prawomocnie zniesiona (zapadnie prawomocne postanowienie w tym przedmiocie) i po tym zniesieniu jeden z małżonków umrze, to ta okoliczność, że wcześniej małżonkowie byli w separacji nie ma znaczenia dla dziedziczenia ustawowego. Od chwili zniesienia separacji każdy z małżonków będzie bowiem znów wchodził do kręgu osób dziedziczących po drugim z ustawy.

W przypadku separacji, podobnie jak w przypadku rozwodu, już samo złożenie pozwu o separację, może sprawić, że małżonek będzie wyłączony z dziedziczenia. Uwagi dotyczące rozwodu (zawarte w punkcie I) mają tutaj zastosowanie.

Pojęcie „separacja” jest jednak niejednokrotnie używane, w języku potocznym, na określenie sytuacji faktycznej, gdy małżonkowie ze sobą nie mieszkają lub wprawdzie zamieszkują ze sobą, ale np. w oddzielnych pokojach, generalnie rzecz ujmując, chodzi o małżonków, którzy nie prowadzą wspólnego pożycia, jednakże żaden nie wszczął postępowania o separację (czy o rozwód). Czasami taki stan faktyczny utrzymuje się przez wiele lat.

W opisanej sytuacji, gdyby w tym okresie jeden z małżonków zmarł, to jeżeli dziedziczenie po tej osobie będzie się odbywało według reguł ustawowych, to małżonek pozostały przy życiu nie będzie wyłączony z dziedziczenia. Będzie zatem dziedziczył zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego (często w zbiegu z innymi osobami, z reguły dziećmi, wnukami czy rodzicami spadkodawcy).

Adwokat Agnieszka Kapała-Sokalska

Prowadzi swoją Kancelarię Adwokacką w Gdańsku-Wrzeszczu Dolnym, specjalizującą się m.in. w prawie spadkowym, prawie rodzinnym, ochronie dóbr osobistych, postępowaniach egzekucyjnych, windykacji roszczeń.