Renta rodzina jest świadczeniem, które zasadniczo ma na celu zabezpieczenie sytuacji majątkowej osób bliskich na wypadek śmierci ubezpieczonego, który miał obowiązek alimentacyjny wobec swojej rodziny. Zasady udzielania renty rodzinnej oraz krąg osób uprawnionych do renty rodzinnej określają przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U 2013 poz. 1440 z zm.), zwanej dalej „Ustawą”.
Zobacz również: Kalkulator emerytalny
Renta rodzinna rozwiedzionej małżonki/ wdowy
Zgodnie z art. 70 ust. 3 Ustawy prawo do renty rodzinnej przysługuje również rozwiedzionej małżonce lub wdowie. Przepis jednak wskazuje, iż rozwiedziona małżonka ma prawo do renty rodzinnej tylko wówczas, o ile spełnia kumulatywnie poniższe warunki z punktu 1 albo 2 oraz 3:
- w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy lub wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej albo,
- osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób wymienionych w pkt. 1 powyżej;
- posiada w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.
Uprawnienie rozwiedzionej małżonki do renty rodzinnej poza przesłankami wspólnymi do ustanowienia renty rodzinnej dla innych uprawnionych do przedmiotowego świadczenia bliskich przysługuje tylko wówczas, gdy w chwili śmierci posiada ona formalnie poprzez wyrok lub ugodę sadową ustanowione prawo alimentów od męża. Ustawodawca zatem przypisał rozwiedzionej małżonce prawo do renty rodzinnej tylko wówczas gdy pomiędzy byłymi małżonkami w sposób sądowy został ustanowiony obowiązek alimentacyjny. Prawo do renty rodzinnej ma zatem jedynie małżonka rozwiedziona, która nie została uznana wyłącznie winną rozkładu małżeństwa, pozostaje w niedostatku i sąd potwierdził obowiązek zapłaty alimentów na jej rzecz od zmarłego męża wyrokiem lub ugodą.
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!
Wybór między emeryturą a rentą po zmarłym małżonku
Kiedy rozwiedziona otrzyma rentę rodzinną po zmarłym byłym mężu?
Prawo do renty rodzinnej a alimenty
Przepisy zatem wyłączają możliwość przyznania renty rodzinnej rozwiedzionej małżonce, która otrzymuje od byłego męża alimenty płacone dobrowolnie lub ustalone pomiędzy byłymi małżonkami umownie lub ugodą pozasądową. Kwestia ta jednak została w ostatnim czasie poddana ocenie pod kątem zgodności z Konstytucją przez Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z dnia 13 maja 2014 r. w sprawie SK 61/13 uznał, iż „art. 70 ust. 3 Ustawy w zakresie, w jakim uprawnienie małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej uzależnia od wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony, ustalonych wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową, jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.” Trybunał w powołanym wyroku stwierdził, że nie ma podstaw do różnicowania prawa rozwiedzionej małżonki, która miała sądownie ustalone alimenty od byłego męża od rozwiedzionej małżonki, która otrzymuje alimenty od byłego męża dobrowolnie. Takie rozwiązanie ustawowe powoduje bowiem brak zapewniania realizacji celu i treści przepisów dotyczących renty rodzinnej. Sąd konstytucyjny uznał, iż taki podział kręgu rozwiedzionych małżonków w zakresie uprawnienia do renty rodzinnej ma nieproporcjonalny charakter w odniesieniu do przedmiotu ochrony, jakim jest zabezpieczenie majątkowe osób bliskich zmarłego oraz powoduje nieuzasadnioną nierówność osób posiadających tożsame cechy i prawa. Podkreślić również należy, iż wyłączenie prawa do renty rodzinnej dla rozwiedzionej małżonki, która otrzymywała od byłego męża alimenty na podstawie umowy poddał krytyce Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 4 grudnia 2013 r. w sprawie III CZP 85/13.
Czy rozdzielność majątkowa pozbawia renty rodzinnej?
Powyżej opisane orzeczenia, w tym przede wszystkim wyrok Trybunału Konstytucyjnego, spowodował, iż norma poddana ocenie negatywnej została derogowana z systemu. Pomimo zatem, iż formalnie ustawodawca nie dokonał jeszcze zmiany art. 70 ust. 3 Ustawy, to jednak należy uznać, iż aktualnie organy rentowe powinny przyznawać rentę rodzinną również rozwiedzionej małżonce, która otrzymywała od byłego męża alimenty w oparciu o umowę lub dobrowolnie. Wydane przez organy rentowe decyzje sprzeczne z powołanymi wyrokami w toku prowadzonej kontroli sądowej decyzji najprawdopodobniej będą ulegać zmianie. Przy czym należy podkreślić, iż wyrok z dnia 13 maja 2014 r. w sprawie SK 61/13 nie spowodował, iż każda rozwiedziona małżonka ma prawo do renty rodzinnej, nadal bowiem aby uzyskać przedmiotowe świadczenie od organu rentowego konieczne jest wykazanie posiadania prawa do alimentów od byłego małżonka, przy czym prawo to nie musi być formalnie stwierdzone przez sąd, aby w ogóle renta rodzinna mogła zostać przyznana.
Autor: Paulina Adamczyk, adwokat, Kancelaria Radców Prawnych Marek Zdanowicz i Wspólnicy Sp.k.