W przypadku zaistnienia sporu w sprawach rodzinnych warto skorzystać z procedury mediacji. Jest ona alternatywną, w stosunku do postępowania przed sądem, procedurą rozstrzygnięcia konfliktu uregulowaną przepisami kodeksu postępowania cywilnego. Stwarza ona stronom możliwość samodzielnego rozstrzygnięcia trwającego sporu i zaplanowania przyszłości po jego rozwiązaniu. Jej celem nie jest rozstrzygnięcie o finale sporu przez osobę trzecią, jak w przypadku postępowania przed sądem, który podejmuje decyzje kształtujące przyszłość stron, lecz dojście do porozumienia zadowalające obie strony.
Do zalet mediacji rodzinnej należy zaliczyć przede wszystkim jej szybkość, nieduże koszty i ograniczony formalizm. Ponadto sposób jej prowadzenia jest dużo lepiej przystosowany do rozstrzygania specyficznych sporów wynikłych z konfliktów rodzinnych, które charakteryzują się zwykle wielowątkowością, długim okresem narastania oraz silnym nacechowaniem emocjonalnym i wymagają szczegółowego zbadania oraz dojścia do porozumienia.
Zobacz także: Mediacja-alternatywny sposób rozwiązywania sporów
Istotną rolę w procesie mediacji odgrywa mediator, który pomaga stronom w znalezieniu satysfakcjonującego rozwiązania konfliktu, analizuje pragnienia uczestników i koncentruje się na pomocy stronom w podjęciu ich własnej samodzielnej decyzji, a także pomaga im oderwać się od wzajemnego oskarżania na rzecz znalezienia praktycznych rozwiązań konfliktu.
Należy przy tym pamiętać, iż mediator nie jest doradcą, ani psychologiem stron. Po rozpoczęciu mediacji każda ze stron może się z niej w każdej chwili wycofać.
Co może być przedmiotem mediacji rodzinnej i kiedy warto ją prowadzić?
Mediacja w sprawach rodzinnych jest szczególnym rodzajem mediacji w sprawach cywilnych i jest możliwa we wszystkich sprawach, w których dopuszczalne jest zawarcie ugody. W sprawach rodzinnych przedmiotem mediacji może być pojednanie małżonków, zaspokojenie potrzeb rodziny, alimenty, sposoby sprawowania władzy rodzicielskiej po rozwodzie, kontakty z dziećmi i sprawy majątkowe między małżonkami (np. podział majątku), sposób i warunki przeprowadzenia rozwodu lub separacji, sposób korzystania ze wspólnego mieszkania, opieka nad osobami starszymi lub schorowanymi, podział obowiązków czy sposób gospodarowania pieniędzmi w związku, konflikty miedzy rodzicami i dziećmi, sprawy w rodzinach zastępczych i adopcyjnych, kontakty przedślubne (intercyza) i inne.
Mediację warto przeprowadzić przede wszystkim wtedy, gdy są przynajmniej minimalne szanse na dogadanie się z drugą stroną konfliktu. Dużo korzystniejsze dla obu stron jest zwykle wypracowanie wspólnego rozwiązania niż konieczność dostosowania się do decyzji sądu.
Sytuacje które mogą utrudniać mediację i obniżać lub całkowicie wykluczać jej skuteczność to na przykład przypadki, w których w rodzinie miała miejsce przemoc fizyczna i uzależnienia. W takich wypadkach zwykle nie dojdzie do mediacji. Trudno także przeprowadzać postępowania, gdy strony mają za sobą długotrwały spór sądowy lub i konflikt między nimi jest skrajnie wysoki.
Rodzaje mediacji.
W Polskim porządku prawnym istnieją dwa rodzaje mediacji: mediacja sądowa, do której kieruje strony sąd prowadzący postępowanie, wydający w tej kwestii postanowienie oraz mediacja umowna prowadzona na podstawie umowy zawartej między stronami, która może być również wszczęta na wniosek jednej ze stron za zgodą pozostałych.
Mediację sądową w sprawach cywilnych prowadzi się przed wszczęciem postępowania, a za zgodą stron również w toku sprawy. W mediacjach rodzinnych sąd może skierować sprawę do mediacji w każdym stanie sprawy, jednakże tylko raz w toku postępowania. Nie zamyka to jednak drogi do mediacji umownych. Każdorazowo sąd może skierować sprawę do mediacji na zgodny wniosek stron.
Jeżeli wszczęto postępowanie sądowe w sprawie, co do której strony zawarły wcześniej mediację umowną, pozwany może przed wdaniem się spór co do istoty sprawy zgłosić zarzut dotyczący tych uzgodnień – czyli poinformować sąd o wcześniejszym zawarciu umowy o mediację. Wówczas sąd kieruje sprawę do mediacji zgodnie z zawartą umową.
Strona, która nie wyraża woli przystąpienia do mediacji może odmówić udziału w niej w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia sądu o skierowaniu do mediacji. Odmowa skutkuje dalszym przeprowadzeniem postępowania sądowego.
Natomiast, jeśli strona odmówi uczestnictwa w mediacji, na którą się wcześniej zgodziła, może na mocy decyzji sądu zostać obciążona jej kosztami. Będzie to miało miejsce w przypadku, gdy mediator zawiadomi o tym sąd a ten uzna, iż strona nie miała usprawiedliwionych powodów odmowy bądź nieobecności na posiedzeniu wyznaczonym przez mediatora.
Mediację umowną najczęściej przeprowadza się jeszcze przed wszczęciem postępowania sądowego. Ma ona zwykle na celu próbę porozumienia bez konieczności udawania się do sądu. Może ona być przeprowadzona na mocy umowy zawartej przez strony konfliktu lub wszczęta na wniosek jednej ze stron, za zgodą drugiej. Druga strona musi wyrazić zgodę na udział w mediacji. W przypadku jej braku mediacja nie może być wszczęta. Podobnie, jeżeli druga strona nie wyrazi w ciągu tygodnia zgody na zaproponowaną osobę mediatora. Podobny skutek ma odmowa przeprowadzenia mediacji przez mediatora. Może on odmówić udziału w mediacji, zwłaszcza, jeśli istnieją ku temu powody mogące wyłączać jego bezstronność.
Mediacja, może być także przeprowadzona na zgodny wniosek stron w trakcie postępowania sądowego.
Wszczęcie mediacji przerywa bieg przedawnienia do czasu zakończenia postępowania mediacyjnego, za który uważa się zwykle datę wskazaną w protokole. Ponadto mediację można wszcząć także w przypadku, gdy sprawa została zawieszone postępowanie przed sądem.
Mediacja jest dobrowolna, niezależnie od tego czy kieruje do niej sąd czy też sami podejmujemy decyzję o rozwiązaniu sporu w ten sposób i jej przeprowadzenie zawsze wymaga zgody wszystkich jej stron.