Czym jest niezdolność do pracy
W przypadku renty z tytułu niezdolności do pracy kluczowe znaczenie ma oczywiście niezdolność do pracy. Za niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu.
Możemy wyróżnić dwa rodzaje niezdolności do pracy:
- całkowita niezdolność do pracy– gdy osoba utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy,
- częściowa niezdolność do pracy – gdy osoba utraciła - w znacznym stopniu - zdolność do pracy zgodnej z posiadanym przez nią poziomem kwalifikacji.
W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji. Osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy, która jest całkowicie niezdolna do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, przysługuje dodatek pielęgnacyjny.
Orzeczenie przez orzecznika
Niezdolność do pracy stwierdza lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub komisja lekarska ZUS. Oceny niezdolności do pracy dokonuje w formie orzeczenia. W orzeczeniu lekarz orzecznik stwierdza:
- stopień niezdolności po pracy (całkowitą lub częściową niezdolność do pracy),
- datę powstania niezdolności do pracy,
- trwałość lub przewidywany okres trwania niezdolności do pracy,
- związek przyczynowy niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,
- niezdolność do samodzielnej egzystencji
- celowość przekwalifikowania zawodowego.
Lekarz orzecznik wydaje orzeczenie na podstawie dokumentacji załączonej do wniosku o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy. Lekarz może także oprzeć swoje orzeczenie o bezpośrednie badanie stanu zdrowia przyszłego rencisty. W przypadku, gdy dokumentacja medyczna jest wystarczająca i wyczerpująca, lekarz wydaje orzeczenie bez dokonywania badania.
Lekarz orzecznik może zlecić:
- przeprowadzenie badań przez lekarza konsultanta,
- przeprowadzenie badań przez psychologa,
- wykonanie dodatkowych badań,
- przeprowadzenie obserwacji szpitalnej,
- uzupełnienie dokumentacji lekarskiej z przebiegu leczenia.
Jeśli osoba ubiegająca się o rentę nie jest zadowolona z orzeczenia lekarza, może wnieść sprzeciw do właściwej komisji lekarskiej. Dokonuje się tego za pośrednictwem jednostki ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania zainteresowanego. Terminem do wniesienia sprzeciwu jest 14 dni, od dnia doręczenia orzeczenia lekarskiego orzecznika.
Wymagany staż ubezpieczeniowy
Oprócz uznania osoby za niezdolną do pracy, do ubiegania się o rentę należy posiadać odpowiedni staż ubezpieczeniowy. Okres składkowy i nieskładkowy wymagany do przyznania renty uzależniony jest od wieku osoby, w jakim powstała niezdolność do pracy. Okres ten wynosi:
- 1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat
- 2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat
- 3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat
- 4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat
- 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat
W czterech pierwszych sytuacjach ZUS uwzględnia okres składkowy i nieskładkowy bez względu na to, kiedy miały one miejsce. Natomiast w przypadku, gdy niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat, wymagany staż musi przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem się z wnioskiem lub przed powstaniem niezdolności do pracy.
Do okresu dziesięciolecia nie wlicza się okresów pobierania:
- renty z tytułu niezdolności do pracy
- renty szkoleniowej
- renty rodzinnej
Data powstania niezdolności do pracy
Niezdolność do pracy musi powstać w trakcie jednego z okresów składkowych lub nieskładkowych lub nie później, niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Co do zasady okresy te są jednoznaczne z okresami, jakie ZUS bierze pod uwagę przy ustalaniu wymaganego stażu ubezpieczeniowego. Do wyjątków należą:
- okres nauki w szkole wyższej,
- okres studiów doktoranckich,
- okres aspirantury naukowej,
- okres pobierania zasiłku przedemerytalnego,
- okres pobierania świadczenia przedemerytalnego
Prawo polskie przewiduje kilka wyjątków, gdy nie stosuje się wymogów dotyczących stażu ubezpieczeniowego oraz daty powstania niezdolności do pracy
Po pierwsze, nie wymaga się posiadania odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego od osoby, która została zgłoszona do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat lub w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu szkoły ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub szkoły wyższej, a do dnia powstania niezdolności do pracy miała jakiekolwiek okresy składkowe lub nieskładkowe.
Po drugie, z wymogu posiadania określonego stażu ubezpieczeniowego zwolniona jest osoba, u której niezdolność do pracy została spowodowana:
- wypadkiem w drodze do pracy,
- wypadkiem w drodze z pracy.
Na ile można orzec niezdolność do pracy
Niezdolność do pracy jest orzekana na okres nie dłuższy niż 5 lat. W przypadku, gdy według wiedzy medycznej nie ma rokowań na odzyskanie zdolności do pracy przed upływem tego okresu, niezdolność do pracy orzekana jest na okres dłuższy niż 5 lat, a nawet na stałe
W przypadku, gdy osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, tj. 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny, orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. Jest to tylko możliwe, jeśli istnieją podstawy do stwierdzenia dalszej niezdolności do pracy.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznaje rentę na okres niezdolności do pracy, zgodnie ze wskazaniem lekarza orzecznika.
Wniosek o rentę
Do wniosku o przyznanie renty należy dołączyć:
- zaświadczenie o stanie zdrowia, wydane przez lekarza prowadzącego leczenie,
- ankietę (druk ZUS N-10 wywiad zawodowy) wypełnioną przez zakład pracy,
- dokumenty potwierdzające przebyte okresy składkowe i nieskładkowe,
- zaświadczenie wystawione przez zakład pracy według wzoru określonego przez ZUS (druk ZUS Rp-7); dopuszcza się możliwość dokumentowania wysokości wynagrodzenia legitymacją ubezpieczeniową zawierającą odpowiednie wpisy, zaświadczeniami wystawianymi przez archiwum.