Renta tytoniowa to pojęcie, które choć w powszechnym użyciu nie funkcjonuje, coraz częściej pojawia się w kontekście dyskusji o świadczeniach z tytułu niezdolności do pracy. Choć alkoholizm jest uznawany za jedno z najpoważniejszych uzależnień, jego konsekwencje zdrowotne nie są jedynymi powodami przyznawania rent. W artykule wyjaśniamy, czym jest renta tytoniowa, kto może się o nią ubiegać oraz na jakiej podstawie prawnej można starać się o to świadczenie.
- Choroby związane z paleniem tytoniu
- Renta z tytułu niezdolności do pracy
- Czy istnieje renta tytoniowa?
- Niezdolności do pracy z powodu palenia podstawą do renty
Renta tytoniowa to świadczenie, które mogłoby być przyznawane osobom niezdolnym do pracy z powodu chorób wywołanych nałogowym paleniem tytoniu. Choć pojęcie to nie funkcjonuje formalnie w polskim systemie prawnym, analogiczne świadczenia są przyznawane w związku z innymi schorzeniami powstałymi na skutek niezdrowych nawyków, takich jak uzależnienie od alkoholu. W niniejszym artykule przeanalizujemy, na czym mogłaby polegać renta tytoniowa, jakie choroby mogłyby stanowić podstawę do jej przyznania oraz jakie przepisy prawne mogłyby ją regulować.
Choroby związane z paleniem tytoniu
Choroby wywołane nałogowym paleniem papierosów są jednymi z najczęstszych przyczyn zgonów oraz niezdolności do pracy na świecie. Wśród schorzeń związanych z konsumpcją tytoniu wymienia się m.in.:
- choroby układu oddechowego: przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), rak płuc, zapalenie oskrzeli;
- choroby układu krążenia: miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, zawał serca, udar mózgu;
- nowotwory: rak krtani, przełyku, pęcherza moczowego;
- inne powikłania: osłabienie odporności, choroby jamy ustnej, problemy z układem trawiennym.
Renta z tytułu niezdolności do pracy
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, renta z tytułu niezdolności do pracy może być przyznana osobom, które spełniają określone kryteria, tj.:
- są uznane za niezdolne do pracy przez lekarza orzecznika ZUS;
- posiadają wymagany okres składkowy i nieskładkowy, zależny od wieku, w którym powstała niezdolność do pracy;
- wykazują, że niezdolność do pracy powstała w okresach określonych w ustawie, np. podczas ubezpieczenia, zatrudnienia, pobierania zasiłku dla bezrobotnych.
Czy istnieje renta tytoniowa?
W polskim systemie prawnym nie funkcjonuje formalne pojęcie "renty tytoniowej". Niemniej jednak, osoby cierpiące na choroby spowodowane nałogowym paleniem mogą ubiegać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepisy te definiują niezdolność do pracy jako całkowitą lub częściową utratę zdolności do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu.
W orzecznictwie lekarskim nie istnieje pojęcie tzw. renty tytoniowej.
Jak przebiega proces uzyskiwania świadczenia?
Aby uzyskać rentę z tytułu niezdolności do pracy, osoba musi przejść przez szereg kroków:
- diagnoza lekarska – stwierdzenie niezdolności do pracy spowodowanej chorobą wynikającą z palenia tytoniu;
- dokumentacja medyczna – zgromadzenie wszelkich dowodów, które potwierdzają występowanie choroby oraz jej wpływ na zdolność do pracy;
- złożenie wniosku do ZUS – dołączenie pełnej dokumentacji i wniosku o przyznanie renty;
- decyzja ZUS – ocena wniosku i wydanie decyzji o przyznaniu lub odmowie świadczenia.
Czym jest niezdolność do pracy? Jak się ją orzeka?
Za osobę niezdolną do pracy uważa się osobę, która:
- całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i
- nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.
Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Natomiast częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat. Przy czym niezdolność do pracy można orzec na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu. Z kolei niezdolność do pracy orzeka się do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, jeżeli:
- nadal stwierdza się niezdolność do pracy,
- osoba badana miała prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przez co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego,
- osobie badanej brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.
Jaka może być wysokość renty?
Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy zależy od stopnia tej niezdolności i jest ustalana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W 2025 roku, po marcowej waloryzacji, świadczenie wynosi:
- 1 878,91 zł w przypadku całkowitej niezdolności do pracy,
- 1 409,18 zł w przypadku częściowej niezdolności do pracy.
Niezdolności do pracy z powodu palenia podstawą do renty
Eksperci podkreślają, że niezdolność do pracy może wynikać z różnych przyczyn, w tym także z przewlekłych chorób wywołanych nałogowym paleniem tytoniu. W opinii dr hab. Iwony Sierpowskiej z Uniwersytetu SWPS, pomijanie takich osób w systemie rentowym mogłoby być uznane za dyskryminację. Podobnie jak w przypadku chorób wywołanych alkoholizmem, przyznawanie świadczeń powinno opierać się wyłącznie na stanie zdrowia, a nie na przyczynach tego stanu.
Choć formalnie pojęcie "renty tytoniowej" nie istnieje, osoby cierpiące na choroby wywołane paleniem papierosów mogą ubiegać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy na zasadach ogólnych. W świetle obowiązujących przepisów nie ma podstaw do wykluczania takich osób z systemu rentowego, jeśli ich stan zdrowia spełnia kryteria niezdolności do pracy.
art. 12. ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych