- Zmiany w zakresie okoliczności łagodzących w wyroku karnym
- Otwarty katalog okoliczności łagodzących
- Okoliczności łagodzące w Kodeksie wykroczeń
- Wpływ zmian na orzecznictwo
Zmiany w zakresie okoliczności łagodzących w wyroku karnym
Na kanwie wydanego ostatnio wyroku skazującego Beatę Kozidrak oraz jego kontrowersyjnego – dla niektórych – uzasadnienia, nie sposób nie wspomnieć o projektowanych zmianach w zakresie dyrektyw wymiaru kary, w szczególności w zakresie wskazania w przepisach katalogów (otwartych) okoliczności obciążających i okoliczności łagodzących, które sąd winien uwzględniać przy wymiarze kary. Obecnie w Sejmie RP procedowany jest projekt ustawy zmieniającej przepisy Kodeksu karnego w zakresie dotyczącym m.in. dyrektyw wymiaru kary (druk sejmowy nr 2024). Projekt jest obecnie przedmiotem prac Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach.
Otwarty katalog okoliczności łagodzących
W uzasadnieniu projektu wskazano, że „wprowadzając ustawowe okoliczności łagodzące i obciążające, projekt ma na celu ukierunkowanie sądu na szczególne ich uwzględnienie przy wymiarze kary. Proponowane okoliczności są już obecnie uwzględniane w orzecznictwie, jednakże nadanie im charakteru ustawowego spowoduje konieczność głębszego rozważenia ich wpływu na rozstrzygnięcia i wyjaśnienia tego wpływu w uzasadnieniach wyroków. Dodatkowo będzie to sprzyjać transparentności i czytelności orzeczeń dla stron oraz opinii publicznej (…)”. (por. str. 20 uzasadnienia projektu).
Proponowana zmiana wprowadza otwarty katalog („w szczególności”) okoliczności łagodzących (art. 53 § 2b k.k.), do których należeć mają: 1) popełnienie przestępstwa w wyniku motywacji zasługującej na uwzględnienie, 2) popełnienie przestępstwa pod wpływem gniewu, strachu lub wzburzenia, usprawiedliwionych okolicznościami zdarzenia, 3) popełnienie przestępstwa w reakcji na nagłą sytuację, której prawidłowa ocena była istotnie utrudniona z uwagi na okoliczności osobiste, zakres wiedzy lub doświadczenia życiowego sprawcy, 4) podjęcie działań zmierzających do zapobieżenia szkodzie lub krzywdzie, wynikającej z przestępstwa, albo do ograniczenia jej rozmiaru, 5) pojednanie się z pokrzywdzonym, 6) naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienie za krzywdę wynikłą z przestępstwa, 7) popełnienie przestępstwa ze znacznym przyczynieniem się pokrzywdzonego, 8) dobrowolne ujawnienie popełnionego przez siebie przestępstwa organowi powołanemu do ścigania przestępstw.
Propozycja wprowadzenia katalogu okoliczności łagodzących stanowi zasadniczą zmianę w stosunku do dotychczasowych przepisów prawa karnego, bowiem takiego katalogu nie zawierał ani kodeks karny z 1969 roku, nie też kodeks karny z 1932 roku. Co ciekawe, listę okoliczności łagodzących zawierał jednak kodeks karny Wojska Polskiego z 1944 roku (wszedł w życie z mocą wsteczną od 1 września 1939 roku), była to jednak lista odmienna niż ta, która znajduje się w proponowanej zmianie przepisów i obejmowała m.in. szlachetne pobudki, nienaganny tryb życia, stan głodu lub zbieg ciężkich warunków osobistych lub rodzinnych, a także ciemnotę lub przypadkowy zbieg okoliczności.
Okoliczności łagodzące w Kodeksie wykroczeń
O ile w przepisach Kodeksu karnego brak było dotychczas katalogu okoliczności łagodzących, to tego rodzaju katalog (również otwarty) funkcjonuje w przepisach Kodeksu wykroczeń (art. 33 § 3 k.w.) i obejmuje: (1) działanie sprawcy wykroczenia pod wpływem ciężkich warunków rodzinnych lub osobistych, (2) działanie sprawcy wykroczenia pod wpływem silnego wzburzenia wywołanego krzywdzącym stosunkiem do niego lub do innych osób, (3) działanie z pobudek zasługujących na uwzględnienie, (4) prowadzenie przez sprawcę nienagannego życia przed popełnieniem wykroczenia i wyróżnianie się spełnianiem obowiązków, zwłaszcza w zakresie pracy, (5) przyczynienie się lub staranie się sprawcy o przyczynienie się do usunięcia szkodliwych następstw swego czynu.
Wpływ zmian na orzecznictwo
Czy wprowadzenie takiego katalogu będzie miało zasadniczy wpływ na orzecznictwo? Należy zwrócić uwagę, że wiele z okoliczności, które zawiera proponowany katalog jest już obecnie branych pod uwagę przy wymierzaniu kary za przestępstwo, stąd nie należy przypuszczać, by nastąpiła znacząca zmiana w zakresie wymiaru kary. Nie można także tracić z pola widzenia okoliczności, że przecież proponowana zmiana przepisów zawiera katalog otwarty, stąd w konkretnej sprawie sędzia będzie mógł brak pod uwagę inne okoliczności, niewymienione w przepisie, a mające w jego ocenie wpływ na wymiar kary, jaka zostanie orzeczona wobec oskarżonego.
Autor: mec. Jacek Jaruchowski