Zasadą jest, że każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się we wskazanym miejscu i czasie w celu złożenia zeznań. Może ona zostać również przesłuchana w miejscu swojego pobytu, jeżeli nie może stawić się na wezwanie z powodu kalectwa lub choroby. Dopuszczalne jest również przesłuchanie świadka przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość.
Polecamy: Darowizny, testamenty, spadki (PDF)
Na świadka, który bez usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie albo bez zezwolenia oddalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem można nałożyć karę porządkowa w wysokości do 3000 zł, jak również zarządzić jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie.
Osoba, która została wezwana do stawiennictwa w charakterze świadka ma obowiązek złożenia zeznań. Świadek ma obowiązek mówienia prawdy i nie zatajania prawdy, o czym winien być uprzedzony przed rozpoczęciem przesłuchania.
W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został uprzedzony odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań lub zatajenie prawdy.
Zobacz: Śledztwo i dochodzenie
W świetle obowiązujących przepisów kpk bezwzględny zakaz przesłuchiwania dotyczy:
- obrońcy co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,
- duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi,
- osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, na okoliczność przyznania się wobec nich przez osobę z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego (art. 52 ust. o ochronie zdrowia psychicznego z 19.08.1998 roku,
- biegłego lub lekarza udzielającego pomocy medycznej oskarżonemu, na okoliczność złożonego przez oskarżonego oświadczenia dotyczącego zarzucanego mu czynu.
Względny zakaz przesłuchiwania dotyczy:
- osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy państwowej, służbowej i zawodowej - maja one obowiązek złożenia zeznań na okoliczności objęte tajemnica po zwolnieniu ich przez uprawniony organ - naczelny organ administracji rządowej, sad lub prokuratora, zależnie od rodzaju tajemnicy, jaka wiąże świadka,
- osób korzystających z tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej i dziennikarskiej. Osoby takie mogą być przesłuchane wyłącznie wówczas, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczności odnośnie których mają złożyć zeznania nie mogą być ustalone w inny sposób. Decyzję o zwolnieniu z tajemnicy podejmuje sąd, w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora. Nadmienić należy, że zwolnienie dziennikarza z tajemnicy dziennikarskiej nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego oraz osób udzielających dziennikarzowi informacji do materiału prasowego jeżeli osoby te zastrzegły sobie nie ujawnianie ich danych,
- osób, które korzystają z prawa do odmowy złożenia zeznań. Prawo takie posiadają osoby najbliższe dla podejrzanego tj. małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia, jej małżonek oraz osoba pozostająca we wspólnym pożyciu, Ponadto prawo do odmowy złożenia zeznań przysługuje także osobie, która w innej toczącej się sprawie jest oskarżona o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem w toku, którego ma złożyć zeznania. Świadek może również bez podania przyczyny uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli w ten sposób mógłby narazić siebie lub osobę najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,
- osób, korzystających z immunitetu dyplomatycznego przy czym osoby te mogą jednak wyrazić zgodę na jej przesłuchanie.
Świadek ma prawo:
- Żądać aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą
- Żądać zastrzeżenia danych dotyczących miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora i sadu jeśli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec niego lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami. Pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrudniony lub na inny wskazany przez niego adres
- Złożenia wniosku o utajnienie jego danych osobowych w razie istnienia uzasadnionej obawy niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności lub mienia w znacznych rozmiarach. Utajnieniu podlegają okoliczności umożliwiające ujawnienie tożsamości świadka, a więc nie utajnia się przed stronami treści zeznań. O utajnieniu decyduje w postępowaniu przygotowawczy prokurator, w sądowym sąd w drodze postanowienia, na które przysługuje podejrzanemu zażalenie.
Zobacz serwis: Dowody