Rada Ministrów przyjęła projekt w/w ustawy na swoim posiedzeniu 15 lipca 2014 r. Zunifikowanie kwestii lepszej ochrony świadków wynika przede wszystkim z konieczności implementacji dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/99/UE oraz 2012/29/UE, ale także z bezwzględnej potrzeby poszerzenia regulacji dotyczących tego zagadnienia. Jak czytamy m.in. na stronie Premiera RP - obecny system ochrony i wsparcia dotyczy przede wszystkim świadka koronnego, obejmuje więc przestępcę, który zgodził się współpracować z wymiarem sprawiedliwości.
Brak ochrony i wsparcia świadków
Przepisy kodeksu postępowania karnego chronią świadków, ale tylko w zakresie uniknięcia narażenia jego lub osoby dla niego najbliższej na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (uchylenie się od odpowiedzi na pytanie), czy narażenia na hańbę (możliwość wyłączenia jawności rozprawy).
Szczególną ochroną objęci są wezwani z zagranicy świadkowie lub biegli nie będący obywatelami polskimi, którzy stawią się dobrowolnie przed sądem. Według art. 589 KPK nie mogą być oni ani ścigani, ani zatrzymani, ani też tymczasowo aresztowani z powodu przestępstwa będącego przedmiotem danego postępowania karnego i jakiegokolwiek innego przestępstwa popełnionego przed przekroczeniem polskiej granicy państwowej. Nie może być także w stosunku do nich wykonana kara orzeczona za takie przestępstwo.
Przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego i świadka – zmiany od 2014 r.
Ochrona świadka koronnego
Szerzej pojętym zakresem ochrony objęty jest świadek koronny, czyli podejrzany, który został dopuszczony do składania zeznań w charakterze świadka, którego status uregulowany jest w odrębnej ustawie o świadku koronnym (Dz.U. 1997 nr 114 poz. 738 z późn. zm.). Wyodrębnione w ustawie formy ochrony świadka koronnego to:
- wyłączenie jawności rozprawy – świadek koronny ma prawo wnioskować o wyłączenie jawności rozprawy na czas jego przesłuchania,
- ochrona osobista – np. w szczególnie uzasadnionych wypadkach można wydać im dokumenty umożliwiające używanie innych niż własne danych osobowych, jak również mogą uzyskać inną formę pomocy, a zwłaszcza przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego usuwającego charakterystyczne elementy wyglądu lub operacji plastycznej,
- pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu – istnieje możliwość wydania dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy,
- pomoc w zakresie zmiany miejsca zatrudnienia - w razie niemożności zatrudnienia świadka koronnego lub osoby dla niego najbliższej, może być im przyznana pomoc finansowa, w szczególności przeznaczona na pokrycie kosztów utrzymania,
- pomoc finansowa na pokrycie kosztów uzyskania świadczeń opieki zdrowotnej.
Ochrona świadka w obliczu nowej ustawy
Istota rozwiązań zawartych w ustawie o ochronie pokrzywdzonego i świadka w postępowaniu karnym polega na ochronie za pomocą instrumentów, do których dostęp miałby każdy pokrzywdzony i świadek w procesie karnym, a także instrumentów ochrony w ścisłym znaczeniu, które podobnie jak w przypadku świadka koronnego realizowane mogą być wyłącznie w sytuacjach nadzwyczajnych, tj. zagrożenia życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub świadka.
Projekt przewiduje następujące rodzaje ochrony i pomocy: ochronę na czas czynności procesowej; ochronę osobistą; pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu oraz związaną z nią pomoc finansową na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, potrzeb mieszkaniowych lub na uzyskanie świadczeń opieki zdrowotnej.
Pokrzywdzony i świadek lepiej chronieni w procesie karnym
Ochrona świadka przez Policję
Ochrona świadka w postępowaniu karnym będzie łączyć się z obecnością funkcjonariuszy Policji. Na czas czynności procesowych świadek zostanie objęty eskortą policyjną. Ochrona osobista świadka lub pokrzywdzonego również będzie realizowana z pomocą stałej lub czasowej asysty policjantów, czasowej obserwacji osoby lub miejsca jej przebywania, wskazywaniu bezpiecznych warunków do przemieszczania. Policja - w rozumieniu tej ustawy - odgrywa bardzo ważną rolę tj. gwaranta bezpieczeństwa.
W nowej ustawie uwzględniona będzie też pomoc dla ofiar przestępstwa i ich najbliższych. Przy wojewódzkich komendach policji mają zostać powołani koordynatorzy, do których zadań należało będzie m.in. zapewnianie współdziałania jednostek policji w udzielaniu ochrony i zapewnianie pomocy psychologicznej.
Ochrona danych świadków
Projekt ustawy przewiduje regulacje, które dopuszczają niezamieszczanie w protokole danych dotyczących miejsca zamieszkania i pracy osób biorących udział w przesłuchaniach. Informacje te będą jedynie umieszczone w załączniku i dostępne tylko dla organu prowadzącego postępowanie. Anonimizacja świadków pozwoli nie tylko na zachowanie poufności danych teleadresowych, ale także dopuści możliwość przeprowadzenia przesłuchania w formie wideokonferencji, co ma na celu niwelację negatywnego oddziaływania oskarżonego na świadka.
Zmiany w postępowaniu karnym w 2015 roku
Cel ochrony
Wprowadzenie uporządkowanych standardów w zakresie ochrony świadków zdecydowanie zwiększy poczucie bezpieczeństwa wśród objętych taką ochroną. Celem, który dodatkowo przyświeca ustawodawcy jest usprawnienie postępowania karnego. Osoba będąca świadkiem nie będzie musiała martwić się o bezpieczeństwo swoje i swoich najbliższych, tylko z większą swobodą będzie mogła się przyczynić do egzekwowania przestrzegania przepisów prawa.
Polecamy serwis: Świadek
Podstawa prawna:
Projekt ustawy o ochronie pokrzywdzonego i świadka w postępowaniu karnym (nr ZC35).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/99/UE.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE.
Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555; art. 183 z późn. zm., art. 589)
Ustawa o świadku koronnym (Dz.U. 1997 nr 114 poz. 738 z późn. zm.).