Obowiązek stawiennictwa świadka wynika z przepisu art. 177 Kodeksu postępowania karnego, który stanowi, że każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek się stawić i złożyć zeznania. Decyzję o wezwaniu świadka i jego przesłuchaniu podejmuje sąd.
Od strony technicznej, świadek powiadamiany jest pisemnie o tym, że ma wziąć udział w sprawie w charakterze świadka. Otrzymuje on wezwanie, które wskazuje sąd, datę, godzinę i salę rozpraw, gdzie ma się świadek stawić.
Różne przyczyny mogą spowodować, że świadek nie stawi się na rozprawę. Konsekwencją nieusprawiedliwionego niestawiennictwa (jak już było to sygnalizowane) może być kara porządkowa w postaci grzywny do 3.000 zł oraz (w bardziej drastycznych, wyjątkowych przypadkach zatrzymanie świadka i jego przymusowe doprowadzenie do sądu)
Zażalenie
Od wskazanego postanowienia sądu można się odwołać w drodze zażalenia (składanego 7 dni od odbioru postanowienia) lub można też po prostu złożyć usprawiedliwienie nieobecności, które uwzględnione przez sąd spowoduje anulowanie nałożonej na tego świadka kary. Nieobecność tę usprawiedliwić należy w ciągu 7 dni od otrzymania pisma. Brak jest w Kodeksie postępowania karnego zapisu, aby termin ten był zawity, co oznacza, iż istnieje możliwość uznania przez sąd usprawiedliwienia złożonego później (w tym nawet ustnie na następnej rozprawie).
Zobacz: Postępowanie przed sądem
Naturalnym wymogiem wskazanego pisemnego usprawiedliwienia (oprócz kwestii formalnych typu wskazanie sygnatury sprawy, wskazanie sądu jako adresata oraz wskazania nadawcy pisma) jest wykazanie powodu, dla którego świadek się nie stawił (względnie dlaczego bezprawnie się oddalił z miejsca czynności procesowej).
Należy wskazać, iż nie istnieje żaden katalog przyczyn, które usprawiedliwiają świadka. Każdorazowo sytuację tę ocenia sąd. Może to być zatem siła wyższa (zamieć które zatrzymuje pociąg), zdarzenie losowe typu wypadek na drodze uniemożliwiający dojazd etc.
Zobacz serwis: Sprawy karne
Usprawiedliwienie przy chorobie
Podkreślenia wymaga jednak, iż specyficzne warunki usprawiedliwiania świadka przewidziane są w sytuacji jego choroby. Otóż w tym zakresie obowiązują przepisy Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie warunków i trybu usprawiedliwiania niestawiennictwa oskarżonych, świadków i innych uczestników postępowania karnego z powodu choroby oraz sposobu wyznaczania lekarzy uprawnionych do wystawiania zaświadczeń potwierdzających niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie
Zgodnie z wskazanym rozporządzeniem generalnie zwolnienie lekarskie musi być przedłożone od lekarza tzw. sądowego tj. znajdującego się na liście osób uprawnionych do wystawiania wskazanych dokumentów znajdującej się w Sądzie Okręgowym.
Wymaga jednak podkreślenia, iż praktyka pokazuje iż brak wskazanego zaświadczenia od właśnie „lekarza sądowego” nie niweczy szansy świadka na uznanie jego usprawiedliwienia jeżeli dostatecznie udokumentuje swoją chorobę (np. zwolnieniem „lekarskim zwykłym”) i sąd może wówczas również anulować nałożoną na świadka karę.
Opisując nieusprawiedliwione stawiennictwo świadka na rozprawie należy mieć na uwadze, iż odmowa przyjęcia wezwania sądowego przez świadka jest równoznaczna z jego odbiorem, podobnie jak dwukrotne nieodebranie awiza i czynności te stanowią podstawę uznania wezwania za doręczone i nie stanowią wiarygodnej przyczyny usprawiedliwiającej nieobecności świadka co do zasady (chyba, że wyjątkowo nie odebrał wskazanego awiza właśnie z jakiś poważnych powodów typu poważna i przewlekła choroba).
Zobacz serwis: Postępowanie karne