Zasadniczo dla czytelności opracowania należy najpierw rozróżnić dwie sytuacje: pierwszą – kiedy świadek z premedytacją (świadomie) złożył fałszywe zeznania i teraz chce je “wyprostować” oraz drugą, gdy świadek przeinaczył pewne fakty lub szczegóły lecz zrobił to niechcący - nieumyślnie (np. w skutek słabej pamięci, albo wskutek odpowiedzi na sugerujące pytania osób przesłuchujących).
Ile razy i jak przesłuchiwany jest świadek?
Przed przystąpieniem do niniejszej analizy należy tylko przypomnieć, że modelowo każdy świadek przesłuchiwany jest 2 razy – w postępowaniu przygotowawczym oraz następczo przed sądem. W postępowaniu przed sądem najpierw świadek opowiada co sam pamięta, a następnie jest mu odczytywane jego uprzednie zeznania (to złożone w śledztwie lub dochodzeniu) I ma się do tych zeznań ustosunkować, względnie wyjaśnić różnice między tym co zeznał “na gorąco” przed sądem, a tym co zeznał na policji lub w prokuraturze.
Od wskazanego wyżej modelu mogą zdarzyć się wyjątki w postaci sytuacji gdy dana osoba jest kilka razy przesłuchiwana w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem. Możliwa jest też sytuacja, gdy dana osoba zeznaje tylko przed sądem bo np. nikt nie wnioskował o jej przesłuchanie w postępowaniu przygotowawczym.
Zmiana zeznań
Osoba, która świadomie złożyła fałszywe zeznania ponosi za to odpowiedzialność karną na podstawie art. 233 § 1 Kodeksu karnego. Za to przestępstwo grozi kara pozbawienia wolności do lat 3.
Jeżeli zdarzyła by się sytuacja, że świadek chciałby sprostować swoje zeznania (podać teraz jak było naprawdę) zawsze może to uczynić poprzez pismo do Sądu z wnioskiem o ponowne przesłuchanie. W takim wniosku trzeba napisać też powody dla których chce się ponownie zeznawać np. w celu sprostowania pewnych faktów, w celu uściślenia pewnych informacji etc.
Teoretycznie można również taką chęć zmiany zeznań zgłosić jednej z stron procesu, ale nie ma 100% gwarancji że złoży ona wniosek o uzupełniające przesłuchanie do sądu (np. trudno podejrzewać żeby oskarżony wnosił o przesłuchanie świadka, który uprzednio kłamał na jego korzyść a teraz chce to odwołać)
Jeżeli prostowane są oczywiście fałszywe zeznania przez świadka z jego własnej woli (dobrowolnie) to po zakończeniu procesu czeka go i tak proces karny, ale ustawodawca przewidział tutaj możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od wymierzenia kary.
W tzw. “realnym życiu” zdarza się czasem również taka sytuacja, w której sąd nie zawiadamia prokuratury o złożonych fałszywych zeznaniach (wtedy nie jest wszczynane postępowanie przeciwko takiemu świadkowi) lub w której prokurator (posiadając informacje o fałszywych zeznaniach) po prostu nie wszczyna sprawy o nie.
Zobacz serwis: Kodeks karny
Zmiana "omyłek" w pierwszych zeznaniach
W opisanej sytuacji należy również złożyć pismo do Sądu z wnioskiem o ponowne przesłuchanie. W takim wniosku trzeba napisać też powody dla których chce się ponownie zeznawać np. to, że sprawdziło się swoje kalendarze i chce się sprostować pewne podane daty.
W takiej sytuacji sprostowanie lub uzupełnienie zeznań nie grozi wszczęciem postępowania karnego przeciwko świadkowi.
Naturalnie należy dodać, że powyższy wniosek o bezkarności świadka nie będzie aktualny jeżeli ktoś swoje uprzednie fałszywe zeznania będzie próbował “zatuszować” poprzez zgłoszenie rzekomych omyłek i ich prostowanie, a oskarżyciel lub sąd “przejrzy tę grę”.