Powództwo cywilne można zgłosić najpóźniej do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Nie ma przeszkód by wystąpić z nim wcześniej, już w postępowaniu przygotowawczym, kiedy znana jest osoba podejrzanego. Pokrzywdzony może wraz z powództwem cywilnym złożyć wniosek o zabezpieczenie roszczenia.
Zgłoszenie powództwa
Zgłoszenie powództwa następuje przez złożenie pisma procesowego zwanego pozwem. W pozwie należy przede wszystkim dokładnie określić żądanie, wartość przedmiotu sporu, a także okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie. Powód cywilny jest tymczasowo zwolniony od obowiązku uiszczenia wpisu od powództwa cywilnego.
W razie uwzględnienia powództwa w całości lub w części, sąd zasądza od oskarżonego na rzecz powoda należne mu koszty procesu, a jeżeli powód był zwolniony od kosztów sądowych, sąd zasądza je od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa.
Powód cywilny w procesie karnym może działać również przez pełnomocnika.
Zobacz: Postępowanie karne
Uprawnienia
Pokrzywdzony staje się powodem cywilnym nie przez sam fakt złożenia pozwu do sądu, czy do prokuratora, a dopiero z chwilą wydania przez sąd postanowienia o przyjęciu powództwa cywilnego. Powód cywilny posiada uprawnienia strony procesowej.
W celu realizacji swoich uprawnień może m. in. składać wnioski dowodowe, zadawać pytania osobom przesłuchiwanym, zaskarżyć wyrok w zakresie roszczeń cywilnych pomimo niewniesienia apelacji przez pozostałe strony.
Uprawnienia powoda doznają pewnych ograniczeń w zakresie dowodzenia, a mianowicie może on dowodzić istnienia tylko tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenia, tj. faktów mających wpływ na podstawę i wysokość dochodzonych roszczeń. Nie ma on prawa do zabierania głosu w sprawie kary.
Powód cywilny może połączyć tę rolę z funkcją oskarżyciela posiłkowego. Wówczas może wypowiadać się we wszystkich kwestiach mających znaczenie dla rozstrzygnięcia w przedmiocie procesu karnego, w tym i o karze.
Rozpoznanie sprawy
W przedmiocie powództwa cywilnego przewiduje się dwa rodzaje rozstrzygnięć: formalne (przyjęcie powództwa, odmowa przyjęcia powództwa i pozostawienie powództwa bez rozpoznania) i merytoryczne (uwzględnienie i oddalenie powództwa).
Odmowa przyjęcia powództwa cywilnego (np. gdy roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia; powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną; to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono) lub pozostawienie go bez rozpoznania (np. jeżeli powód nie stawił się do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego, a nie wnosił o rozpoznanie sprawy pod jego nieobecność) nie oznacza odebrania powodowi ochrony prawnej, lecz odesłanie go na drogę zwyczajnego procesu cywilnego.
Powód cywilny może w terminie 30 dni od daty tych rozstrzygnięć złożyć wniosek o przekazanie pozwu właściwemu sądowi cywilnemu. Za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się wówczas dzień wniesienia pozwu w postępowaniu karnym.
Zobacz serwis: Prawo karne