Zasadniczo w postępowaniu przygotowawczym, mają być zrealizowane podstawowe cele procesu karnego jakimi są: wykrycie przestępstwa, ustalenie sprawcy i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej (przy trafnym zastosowaniu środków reakcji karnej, tak aby również sprawcę wychować oraz aby zapobiegać zwalczaniu przestępstw w przyszłości), ochrona prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego. Nadrzędną obowiązującą zasadą jest zasada prawdy materialnej, z którą wiąże się obligatoryjny obowiązek aby organy ustalały prawdziwy stan faktyczny sprawy (dążyły do pełnego i zupełnego jej wyjaśnienia). Cele te formułuje art. 2 kodeksu postępowania karnego.
Z wskazanymi celami korespondują uzupełniająco specyficzne zadania jakie mają być zrealizowane w postępowaniu przygotowawczym. Zasadniczo (tj. przed nowelizacją) ustawodawca wskazywał na 6 celów postępowania przygotowawczego.
Były nimi:
1) ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo,
2) wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
3) zebranie danych stosownie do art. 213 i 214,
4) wszechstronne wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody,
5) zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu tak, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej,
6) wyjaśnienie okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.
Zobacz serwis: Prawo karne
W oparciu o powyższe wytyczne organy ścigania miały wszechstronnie przygotować dla sądu całą sprawę – ustalić istnienie czynu przestępczego, a razie jego stwierdzenia - ustalić dane osobowe sprawcy i informacje personalne o nim, wykryć, zabezpieczyć i przeprowadzić wszelkie możliwe dowody, wyjaśniając jednocześnie wszelkie okoliczności popełnienia przestępstwa (w tym również ustaleniu czy istniały jakieś okoliczności sprzyjające popełnieniu czynu takie jak np. wadliwe zabezpieczenia banku, brak nadzoru służbowego etc.). Dodatkowo organy ścigania miały tak przygotować sprawę aby (w miarę możliwości) sąd mógł orzekać (rozstrzygać) już na pierwszej rozprawie. Przygotowanie to obejmowało selekcję materiału dowodowego ze wskazaniem jak ma przebiegać postępowanie dowodowe (tj. przeprowadzenia jakich dowodów domaga się oskarżyciel).
Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. nowelizująca kodeks postępowania karnego, kodeks karny oraz inne ustawy (Dz. U. Nr 206, poz. 1589) w art. 2 pkt 7 zmieniła treść przepisu art. 297 KPK poprzez dwie zasadnicze zmiany:
- usunięcie wymogu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy
- usunięcie wymogu przygotowania sprawy w taki sposób, aby sąd mógł orzekać już na pierwszej rozprawie
Zobacz serwis: Wykroczenia
Należy zdecydowanie negatywnie ocenić wskazane dwie zmiany. Mówiąc potocznie ale wprost - „psują” one całkowicie postępowanie karne. Chodzi o to, że stwarzają one potencjalnie ogromne pole dla oportunizmu organów ścigania, które od tej pory mogą za przyzwoleniem ustawodawcy przedstawiać sądowi do orzekania sprawy dowodowo niedopracowane (gdzie wszelkie okoliczności sprawy nie zostały wszechstronnie wyjaśnione), niepełne oraz nieprzygotowane.
Należy ocenić, iż zmiany te poważnie utrudnią pracę sądów i z całą pewnością ją spowolnią. Chodzi o to, że teraz na sądzie będzie spoczywał obowiązek wszechstronnego wyjaśnienia sprawy (jego wiąże w pełni zasada prawdy materialnej) a to oznacza prowadzenie nieraz rozbudowanych postępowań dowodowych „w zastępstwie” organów ścigania.
Dodatkowo wskazana konieczność uzupełniania postępowania dowodowego nowymi dowodami może utrudnić sądom docieranie do tzw. prawdy materialnej bo jeżeli organ ścigania nie przesłucha kilku świadków (uznając bezpodstawnie, iż nie wnoszą wiele do postępowania) niedługo po przestępstwie to ich przesłuchanie przed sądem za kilkanaście miesięcy (przy naprawdę dobrym tempie sprawy, przynajmniej w Warszawie) może kompletnie nic nie przynieść nic, albowiem świadkowie ci najzwyczajniej w świecie zapomną o całym zdarzeniu lub o jego istotnych szczegółach.
Z uwagi na powyższe należy niezwykle krytycznie ocenić nowe regulacje.
Zobacz serwis: Sprawy karne