Decyzja o zwrocie sprawy prokuratorowi zapada po analizie akt sprawy na posiedzeniu sądu, które jest wyznaczane na podstawie zarządzenia Prezesa Sądu. Istotą tej instytucji jest to, że sprawa jest dosłownie “cofana” z powrotem do etapu postępowania przygotowawczego z zaleceniem przeprowadzenia określonych czynności. Zalecenia te precyzyjnie formułuje Sąd.
Fakultatywny charakter decyzji Sądu
Skorzystanie z tej instytucji zwrotu sprawy prokuratorowi jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem Sądu. Jest to element tzw. uprzedniej kontroli merytorycznej aktu oskarżenia (uprzedniej, bo dokonywanej przed wszczęciem właściwego postępowania – otwarciem przewodu sądowego).
Zobacz również: Wstępna kontrola aktu oskarżenia
Kiedy sąd może podjąć decyzję o zwrocie sprawy prokuratorowi?
Zgodnie z treścią art. 345 p. 1 KPK Sąd przekazuje sprawę prokuratorowi w celu uzupełnienia śledztwa lub dochodzenia, jeżeli akta sprawy wskazują na istotne braki tego postępowania, zwłaszcza na potrzebę poszukiwania dowodów, zaś dokonanie niezbędnych czynności przez sąd powodowałoby znaczne trudności. Reasumując dla zastosowania tej instytucji konieczne jest by:
- braki postępowania był istotne (zwłaszcza dotyczyły poszukiwania dowodów),
- braków nie dało się usunąć Sądowi bez znacznych trudności.
Należy w tym miejscu wyjaśnić, iż nie każdy brak postępowania przygotowawczego to podstawa do zwrotu sprawy prokuratorowi. Zasadą jest to, że Sąd konwaliduje (naprawia) błędy śledztwa lub dochodzenia przez uzupełnienie postępowania dowodowego samemu.
Jeżeli prokurator nie przesłuchał 2 świadków zdarzenia, to zasadniczo może to uczynić sąd a to powoduje że nie ma powodów do zwrotu sprawy prokuratorowi.
Sąd może zatem zwrócić sprawę tylko wówczas gdy usuwanie braku spowodowałoby trudności, a nadto gdy ów brak byłby istotny. Są to sytuacje, gdy ogrom “niedopracowania” sprawy jest naprawdę bardzo duży. W orzecznictwie przyjmuje się, że chodzi o sytuacje gdy Sąd musiałby wykonywać pracochłonne i czasochłonne czynności zamieniając postępowanie sądowe w swoiste postępowanie przygotowawcze (tak postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 sierpnia 2008 r., sygn. II Akz 566/09, LEX nr 553816). Należy dodać, iż chodzi nie tylko o braki dowodowe postępowania przygotowawczego, ale także inne wady proceduralne postępowania przygotowawczego (tak postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 2 lutego 2011 r. , sygn. II Akz 39/11,LEX nr 785465).
Jeżeli po wniesieniu przez oskarżyciela aktu oskarżenia okazałoby się, iż oskarżyciel zaniechał dokonania szeregu istotnych czynności np. w sprawie prezesa firmy oskarżonego o oszustwo nie ustalił w pełni listy kontrahentów, którym oskarżony nie zapłacił, nie ustalił pełnej wysokości zobowiązań ani tego czego one dotyczyły, nie ustalił stanu majątkowego firmy oskarżonego (brak analizy ksiąg rachunkowych, brak analizy majątku firmy,) to braki takie z pewnością są istotne, a ich prowadzenie dla sądu byłoby czasochłonne. Uzasadniałoby to zastosowanie przez Sąd instytucji zwrotu sprawy prokuratorowi.
Jakie jest znaczenie tej instytucji?
Istnienie instytucji zwrotu sprawy prokuratorowi jest korzystne zarówno dla Sądu jak i stron postępowania. Z punktu widzenia Sądu ma sprawić, aby Sąd rozpoznawał tylko sprawy należycie przygotowane przez oskarżyciela, a tym samym ma uwolnić Sąd od konieczności poszukiwania dowodów etc, czyli od czynności, które powinny były być dokonane w postępowaniu przygotowawczym.
Z kolei dla stron istnienie omawianej instytucji oznacza szansę na to, aby Sąd nie dopuścił do rozpoznawania sprawy poprzedzonej wadliwym postępowaniem przygotowawczym. Należy wskazać, iż strony (a zasadniczo i przede wszystkim – oskarżony) mogą same wnosić przed rozpoczęciem postępowania sądowego (czyli przed odczytaniem aktu oskarżenia) o zwrot sprawy prokuratorowi. Oskarżony może to uczynić przykładowo w tzw. odpowiedzi na akt oskarżenia, do udzielenia której ma prawo każdorazowo po otrzymaniu aktu oskarżenia (w terminie instrukcyjnym 7 dni).
Zobacz serwis: Prawo karne