Na czym polega istota umorzenia rejestrowego?
Tzw. umorzenie rejestrowe polega na tym, że postępowanie przygotowawcze prowadzone w formie dochodzenia (nie dotyczy to śledztwa) jest umarzane w drodze postanowienia, a sprawa wpisywana jest do tzw. rejestru przestępstw. Z założenia ów rejestr przestępstw prowadzony jest po to, aby w razie ujawnienie się jakichkolwiek nowych dowodów lub informacji o sprawie, podjąć ją. Ustawodawca w art. 325f p. 2 Kodeksu postępowania karnego zapewnia nawet, że po wydaniu postanowienia o umorzeniu rejestrowym policja na podstawie odrębnych przepisów prowadzi czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów.
Zobacz serwis: Więziennictwo
Kiedy wydawane jest postanowienie o tzw. umorzeniu rejestrowym?
Powyższy opis instytucji umorzenia rejestrowego sam w sobie nie budzi żadnych zastrzeżeń, czy wątpliwości. Budzą je natomiast przesłanki stosowania tej formy zakończenia postępowania przygotowawczego. Chodzi o to, że postanowienie to może być wydane w sytuacji gdy dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art. 308 § 1 (tzw. czynności niecierpiące zwłoki) lub prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych.
Powyższy zapis oznacza teoretycznie, że już po 5 dniach dochodzenia jeśli śledczy stwierdzą brak podstaw do wykrycia sprawcy, mogą postępowanie umorzyć rejestrowo. Wydaje się, że jest to zdecydowanie za krótki okres i może sprzyjać oportunizmowi śledczemu (czyli kończeniu spraw przez łatwe umorzenie zamiast kontynuowania trudnego dowodowo dochodzenia)
Dodatkowo należy podkreślić, iż (co budzi kontrowersje) postanowienie o umorzeniu rejestrowym może nie zawierać uzasadnienia. Oznacza to, że strony nie dowiedzą się dlaczego dane postanowienie zostało wydane, tj jakie czynności wykonano i dlaczego te czynności zdaniem śledczych nie dają podstaw do wykrycia sprawcy. Problemu tego nie niweluje fakt, iż stronie przysługuje wgląd do akt sprawy w czasie gdy ma prawo wnieść zażalenie (tj. w terminie 7 dni od odbioru postanowienia o umorzeniu rejestrowym).
Zobacz serwis: Sprawy karne
Jakie są inne kontrowersyjne aspekty umorzenia rejestrowego?
Innymi kontrowersyjnymi aspektami umorzenia rejestrowego jest to, iż decyzja o jego wydaniu nie musi być zatwierdzana przez prokuratora. Stawia to pod znakiem zapytania zapis ustawowy o tym, iż prokurator nadzoruje dochodzenie. Dodatkowo należy zauważyć, iż obowiązujące przepisy zwalniają organy prowadzące dochodzenie (czyli np. policję) od informowania prokuratury o wszczęciu dochodzenia. Dla ścisłości: organy prowadzące dochodzenie mogą, ale nie muszą tego robić. Powyższe oznacza, iż istnieje obawa co do tego, czy prokuratura w każdej sprawie zrealizuje ustawowy obowiązek nadzoru (skoro o wszczęciu sprawy teoretycznie może nie wiedzieć, podobnie jak nie zatwierdza sposobu jej zakończenia).
Zaskarżalność postanowienia o umorzeniu rejestrowym
Na szczęście dla stron (przede wszystkim – pokrzywdzonego) istnieje możliwość zaskarżenia postanowienia o umorzeniu rejestrowym sprawy w drodze zażalenia. Zażalenie to składa się w terminie 7 dni od otrzymania postanowienia od organu prowadzącego dochodzenie. Wysłanie tego postanowienia stronom to obowiązek tego organu, realizowany z urzędu. Zażalenie to rozpoznaje sąd, chociaż składa się je do sądu za pośrednictwem prokuratury (a dokładnie prokuratora właściwego do nadzoru nad postępowaniem). Wyjątkiem jest sytuacja w której prokurator uznałby treść zażalenia za właściwe, wówczas on może uwzględnić zażalenie. Jeżeli prokurator nie przychyla się do zażalenia, kieruje jego rozpoznanie do sądu.
Należy przypomnieć, iż po odbiorze postanowienia o umorzeniu rejestrowym stronie w terminie przewidzianym na złożenie zażalenia przysługuje prawo do wglądu do akt sprawy (dostępu do całych akt).