Zasada tajności akt postępowania
W postępowaniu przygotowawczym obowiązują zupełnie inne niż na etapie postępowania sądowego zasady dostępu stron do akt sprawy. W przeciwieństwie do postępowania sądowego (objętego zasadą pełnej jawności akt sprawy dla stron postępowania) postępowania przygotowawcze objęte jest zasadą tajności. Wynika to z specyfiki postępowania przygotowawczego, w którym ustalane jest dopiero potencjalne sprawstwo danej osoby i weryfikowane są okoliczności sprawy. Dobro tego postępowania nakazuje aby nie ujawniać pewnych faktów i informacji przedwcześnie, albowiem uczynienie tego mogłoby zniweczyć starania śledczych.
Wskazana zasada tajności akt postępowania przygotowawczego przejawia się w tym, iż (zgodnie z treścią przepisu art. 156 § 5 Kodeksu postępowania karnego) w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta (oraz umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii, w tym uwierzytelnionych) jedynie za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Za zgodą prokuratora akta mogą być udostępniane w wyjątkowych przypadkach osobom trzecim.
Udostępnienie akt następuje w drodze zarządzenia, na które stronom (i tylko im) służy zażalenie, jeśli zapada decyzja odmowna (art. 159 Kodeksu postępowania karnego). Należy podkreślić, iż nie są określone przez ustawodawcę żadne przesłanki warunkujące wyrażenie zgody na udostępnienie akt stronom na tym etapie, za wyjątkiem uregulowania dotyczącego udostępniania akt sprawy w części zawierającej dowody wskazane w wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania (art. 156 § 5a KPK). Należy zatem uznać, iż decyzję każdorazowo i autonomicznie podejmował będzie organ prowadzący dane postępowanie, zaś nadrzędną wartością którą będzie się kierował będzie dobro postępowania.
Należy wskazać, iż istnieją trzy wyjątki od reguły ustanowionej w treści przepisu art. 156 § 5. Pierwszy (i najistotniejszy) taki przypadek dotyczy ujawnienia zebranych materiałów w sprawie w przypadku toczącego się postępowania o zastosowanie lub przedłużenie aresztu wobec podejrzanego (lub podejrzanych).
Zgodnie z treścią przepisu art. 156 § 5a Kodeksu postępowania karnego w toku postępowania przygotowawczego należy udostępnić akta sprawy w części dotyczącej zawierającej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania oraz wymienione w postanowieniu o zastosowaniu albo przedłużeniu tymczasowego aresztowania. Prokurator może odmówić zgody na udostępnienie akt w tej części tylko wówczas, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że narażałoby to na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub innego uczestnika postępowania, groziło zniszczeniem lub ukryciem dowodów albo tworzeniem dowodów fałszywych, groziło niemożnością ustalenia i ujęcia współsprawcy czynu zarzucanego podejrzanemu lub sprawców innych czynów ujawnionych w toku postępowania, ujawniałoby prowadzone czynności operacyjno-rozpoznawcze lub zagrażałoby utrudnieniem postępowania przygotowawczego w inny bezprawny sposób. Należy wskazać, iż przytoczone brzmienie przepisu art. 156 § 5a Kodeksu postępowania karnego zostało wprowadzone w celu zapewnienia zgodności przepisów postępowania karnego z konstytucją po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 czerwca 2008 r. (wyrok TK z dnia 3 czerwca 2008 r., sygn. L 42/07)
Zobacz również serwis: Wykroczenia
Pozostałe dwa odstępstwa od zasady tajności akt postępowania przygotowawczego dotyczą sytuacji, w której podejrzany i jego obrońca dokonują końcowego zaznajomienia z materiałem zebranym w postępowaniu przygotowawczym oraz sytuacji w której strona uprawniona do wniesienia zażalenia może zapoznać się z aktami sprawy w sytuacji gdy wydane zostało postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego lub zostało ono umorzone.
Zgodnie z tym co zostało wskazane – zgodę na udostępnienie akt stronie wydaje organ prowadzący podstępowanie przygotowawcze. Może to być zatem zarówno prokurator (w toku śledztwa lub dochodzenia), jak i inne organy uprawnione do prowadzenia postępowania takie jak przykładowo Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straż Graniczna (art. 312 Kodeksu postępowania karnego). W toku dochodzenia decyzję tę podejmują dodatkowo inne organy ustawowo umocowane do samodzielnego prowadzenia postępowania takiej jak przykładowo organy Inspekcji Handlowej, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, funkcjonariusze Straży Leśnej (ich katalog wskazuje Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. wydane na podstawie art. 325d Kodeksu postępowania karnego).
Zobacz również serwis: Sprawy karne
Z kolei w zakresie udostępnienia akt postępowania przygotowawczego (jak już było to sygnalizowane) osobom trzecim decyzja ta należy tylko i wyłącznie do jednego organu – prokuratora, który (zgodnie z zapisem ustawowym) wyraża taką zgodę w wyjątkowych przypadkach. Na jego decyzję odmowną nie przysługuje zażalenie.