- Seks z małoletnim poniżej 15 roku życia
- Zgoda małoletniego
- Opinia biegłego
- Błąd co do wieku osoby pokrzywdzonej
- Przestępstwo ścigane z urzędu
Seks z małoletnim poniżej 15 roku życia
Zacznijmy może od tego, że seks z małoletnim poniżej 15 roku życia został spenalizowany na podstawie art. 200 § 1 Kodeksu karnego. Brzmi on następująco:
„§ 1. Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12”.
Co bardzo ważne, przepis ten wprowadza odpowiedzialność karną jedynie dla dorosłego sprawcy, który dopuszcza się seksu lub innych czynności seksualnych z osobą poniżej 15 roku życia. Dorosły sprawca to w świetle polskiego prawa taki, który ukończył 17 lat (stanowi o tym art. 10 k.k.).
Przepis ten nie wprowadza zatem odpowiedzialności karnej dla osoby, która współżyje z kimś innym nie ukończywszy 15 lat lub dla dwóch współżyjących ze sobą małoletnich poniżej 15 roku życia. Pamiętajmy bowiem, że nieletni nie odpowiadają na zasadzie Kodeksu karnego, za wyjątkiem przepisów wyraźnie w nim wskazanych (mowa o tym w art. 10 § 2 k.k.). W takiej sytuacji w grę wchodziłaby odpowiedzialność nieletniego za jego demoralizację na podstawie Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 października 1982 r.
"Przepis ma chronić dzieci przed nadużyciem seksualnym w stosunku do nich. Nie jest więc przestępstwem z art. 200 k.k. np. stosunek seksualny dwojga czternastolatków" (zob. L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2008, s. 247) [„Kodeks karny. Komentarz”, red. Stefański 2021, wyd. 26].
"Artykuł 200 k.k. w założeniu ma ochronę dzieci przed nadużyciem seksualnym ze strony dorosłych; nie stanowi zatem omawianego przestępstwa obcowanie płciowe dwojga małoletnich poniżej lat 15" (zob. M. Surkont, Prawo karne. Podręcznik dla studentów administracji, Sopot 1998, s. 173) [„Kodeks karny. Komentarz”, red. Stefański 2021, wyd. 26].
Zgoda małoletniego
Trzeba zaznaczyć, że dla odpowiedzialności karnej sprawcy, zgoda osoby małoletniej na seks nie ma żadnego znaczenia. Dla uchylenia się od odpowiedzialności karnej w takiej sytuacji, szansą będzie wykazanie sprawcy przed sądem, że pozostawał on w błędzie co do wieku osoby pokrzywdzonej. Zgodnie bowiem z art. 28 § 1 k.k., „nie popełnia przestępstwa, kto pozostaje w usprawiedliwionym błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego”.
Opinia biegłego
W toku procesu karnego będzie najprawdopodobniej powołany biegły np. z zakresu antropologii, który będzie musiał ocenić, na ile sprawca mógł stwierdzić, na podstawie wyglądu osoby pokrzywdzonej, że obcuje z osobą powyżej 15 roku życia.
Opinia biegłego nie powinna jednakże przesądzać o wyniku sprawy. Należy przecież wziąć pod uwagę, że szacowanie wieku danej osoby jest bardzo indywidualne i zależy także od ubioru tej osoby w momencie zdarzenia i jej zachowania. Są to części składowe, które dopiero ocenione sumarycznie mogą dać właściwą odpowiedź na pytanie czy sprawca mógł przewidywać, że osoba, z którą współżył była poniżej 15 roku życia.
Błąd co do wieku osoby pokrzywdzonej
Ustalenie jednak błędu po stronie sprawcy co do wieku osoby pokrzywdzonej skutkować będzie wyłączeniem jego odpowiedzialności karnej. Warto spojrzeć na następujące orzeczenia dotyczące tego aspektu:
- „Zdarzający się tu błąd co do wieku ofiary wyłącza umyślność sprawcy, zatem i jego odpowiedzialność karną. Błąd co do wieku ofiary zachodzi, gdy modelowy obywatel o cechach psychofizycznych sprawcy nie mógłby w podobnych okolicznościach rozpoznać, że przedmiotem czynności wykonawczej jest małoletni poniżej lat 15” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 sierpnia 2020 r., sygn. II AKa 106/20).
- „W wypadku przestępstwa z art. 200 § 1 k.k. ewentualny błąd co do liczbowego znamienia określonego tam czynu zabronionego należy rozważać z uwzględnieniem takich okoliczności, jak w szczególności wygląd małoletniego, w tym jego wzrost oraz ubiór w czasie czynu. Relewantnym kryterium jest także stopień rozwoju psychicznego pokrzywdzonego” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 grudnia 2017 r., sygn. akt II AKa 233/17).
Przestępstwo ścigane z urzędu
Warto również pamiętać, że przestępstwo z art. 200 § 1 k.k. jest ścigane z urzędu z oskarżenia publicznego. Zostało ono wprowadzone z uwagi na konieczność ochrony prawidłowego rozwoju psychicznego i fizycznego małoletnich oraz ze względu na potrzebę zapobieżenia ich deprawacji i demoralizacji.
Adwokat Pamela Opoczka