Użyte określenie oznacza, iż jest to moralny obowiązek każdego praworządnego człowieka. Z uwagi na to, iż jest to moralny obowiązek, to za jego naruszenie (tj. nie zgłoszenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa) nie grozi żadna kara, za wyjątkiem wyraźnie prawem przewidzianych szczególnych sytuacji.
Wskazane zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa można złożyć w formie pisemnej lub w formie ustnej (wówczas z zawiadomienia sporządzany jest protokół, a często też ta czynność połączona jest z przesłuchaniem zawiadamiającego w charakterze świadka).
Zgodnie z przytoczoną treścią przepisu art. 304 § 1 Kodeksu postępowania karnego obowiązek zawiadomienia o popełnionym przestępstwie (fachowo nazywanym zawiadomieniem o podejrzeniu popełnienia przestępstwa) jest obowiązkiem społecznym każdej osoby. Z użytego określenia wynika charakter tego obowiązku – moralny, etyczny. Oznacza to, iż (jak to już było wskazane) za jego naruszenie nie grozi żadna kara i nie jest to żadne przestępstwo.
Zobacz: Śledztwo i dochodzenie
Kiedy niezawiadomienie o przestępstwie jest zagrożone karą?
Wskazana reguła dotycząca “społecznego” obowiązku zawiadomienia o przestępstwie nie obowiązuje w każdym przypadku, są od niej bowiem dwa wyjątki:
Po pierwsze, zgodnie z treścią art. 304 § 2 KPK instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa.
Należy podkreślić, iż w wskazanym wyliczeniu brak jest instytucji społecznych, co oznacza, iż w zakresie ich postępowania obowiązek zawiadomienia organów ścigania ma jedynie charakter społeczny. Wydaje się to być przeoczeniem ustawodawcy.
Po drugie, ustawodawca wprost określił w Kodeksie karnym w art. 240 § 1 szereg przypadków (przestępstw), o których istnieje bezwzględny obowiązek zawiadamiania organów ścigania pod groźbą orzeczenia kary do lat 3 za ukrycie wiedzy o nim. Są to następujące przestępstwa:
- eksterminacja ludności (art.118 KK)
- zamach stanu (art. 127 KK)
- usuwanie przemocą organu konstytucyjnego (art. 128 KK)
- szpiegostwo (art. 130 KK)
- zamach na prezydenta (art. 134 KK)
- zabójstwo (art. 148 KK)
- sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy (art. 163 KK)
- piractwo (art. 166 KK)
- wzięcie zakładnika (art. 252 KK)
Wyjątki od bezwzględnego obowiązku zawiadomienia organów ścigania
Należy wskazać, iż od obowiązku ustawionego w przepisie art. 240 KK ustawodawca również przewidział 3 wyjątki (art. 240 § 2 i 3 KK) i uznał, iż odpowiedzialności karnej za niezawiadomienie organów ścigania nie podlega ten, kto:
- zaniechał zawiadomienia, mając dostateczną podstawę do przypuszczenia, że organy ścigania wiedzą o przygotowywanym, usiłowanym lub dokonanym czynie zabronionym;
- zaniechał zawiadomienia z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym
- kto zapobiegł popełnieniu przygotowywanego lub usiłowanego czynu zabronionego określonego w § 1.
Zobacz serwis: Kodeks karny