Do odpowiedzialności karnej nie wystarczy jednak samo stwierdzenie lichwiarskiego charakteru umowy. Warunkiem niezbędnym tej odpowiedzialności jest ponadto ustalenie, że osoba pokrzywdzona, zawierająca z oskarżonym umowę znajdowała się w przymusowym położeniu. Kodeks karny nie zawiera definicji przymusowego położenia.
Na gruncie orzecznictwa Sądu Najwyższego można jednak przyjąć, że przymusowe położenie to takie okoliczności życiowe, w tym ekonomiczne, które przesądzają o konieczności zawarcia umowy bez względu na stan pokrzywdzenia, wiążący się z niewspółmiernością określonych tą umową świadczeń - oraz, że oskarżony ma pełną świadomość tego faktu.
Również wyjaśnienia pojęcia niewspółmierności świadczenia należy poszukiwać w orzecznictwie Sądów. W wyroku Sądu Najwyższego 5 stycznia 1938r. (2 K. 1438/37) stwierdzono, że „niewspółmierność wzajemnych świadczeń kontrahentów polega na przyjęciu obowiązku świadczenia majątkowego oczywiście niewspółmiernego ze świadczeniem wzajemnym, przy czym brak jest w tym świadczeniu wzajemnym elementu szkody lub ryzyka, równoważącego w pewnej mierze oczywistą nadmierność świadczenia pokrzywdzonego.”
Zobacz: Jawność rozprawy w postępowaniu karnym
Przestępstwo lichwy można popełnić tylko umyślnie, z zamiarem bezpośrednim. Przestępstwo to zagrożone jest karą do 3 lat pozbawienia wolności. Jeśli jednak sprawca dobrowolnie naprawił szkodę – sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.