Zatarcie skazania nie może nastąpić, jeżeli wobec skazanego orzeczono grzywnę lub środek karny, dopóki nie wykona on tego środka karnego, jego wykonanie nie zostanie mu darowane albo nastąpi przedawnienie jego wykonania (nie dotyczy to środka karnego wymienionego w art. 39 pkt 5 Kodeksu karnego, czyli obowiązku naprawienia szkody).
Na tle przytoczonego brzmienia przepisu art. 106 Kodeksu karnego powstaje pytanie o to, na jakie płaszczyzny życia rozciąga się to domniemanie i czy dotyczy ono również świadomości społecznej – ocen moralnych i etycznych danej osoby.
Należy w pierwszej kolejności wskazać, że fikcja prawna zatarcia skazania powoduje wielopłaszczyznowe skutki nie tylko w zakresie prawa karnego procesowego i materialnego, ale także w sprawach administracyjnych czy też pracowniczych.
Po pierwsze, należy wskazać, iż osoba, wobec której nastąpiło zatarcie skazania może w świetle prawa legalnie podawać się w różnych dokumentach za osobę niekaraną (zakładając, że było to jej jedyne skazanie). Jeżeli wobec takiej osoby toczy się proces karny nigdy nie może ona zostać uznana za recydywistę, zaś sąd nie ma prawa zaostrzyć wymiaru kary w oparciu o to, iż dana osoba jest przestępcą (iż nie jest to jej pierwszy konflikt z prawem).
Zobacz: Zatarcie skazania
Po drugie, w zakresie spraw pracowniczych niedopuszczalne jest umieszczenie wzmianki o fakcie skazania w wydawanej na podstawie akt osobowych pracownika opinii o pracy (por. Wyrok SN z dnia 17 grudnia 1976 r., I PR 185/76, OSNC 1977 z.8 poz.136) a w orzecznictwie SN przyjmuje się również, że w razie zatarcia skazania należy usunąć z akt osobowych pracownika (i wydawanej na ich podstawie opinii o pracy) wszelkie dane dotyczące zatartego skazania (por. Wyrok SN z dnia 17 grudnia 1976r., I PR 185 / 76, OSNC 1977 / 81 / 139).
Należy zauważyć, iż wszystkie opisane powyżej skutki zatarcia skazania to skutki prawne. Należy od nich odróżnić skutki społeczne zatarcia skazania. Chodzi o to, że ludzka pamięć i świadomość funkcjonują odmiennie od reguł prawnych i w zakresie czynu przestępczego danej osoby mogą one nie uznawać historii za niebyłej czy aktualnej.
Powyższy problem dostrzegł i omówił Sąd Najwyższy, który w uchwale z dnia 27 listopada 1984 r. wskazał wprost, iż zatarcie skazania nie oznacza zmiany oceny sprawcy w sferze etyczno-moralnej, a także nie skutkuje wymazaniem tego skazania ze świadomości społecznej (por. Uchwała SN z dnia 27 listopada 1984 r., III AZP 6/84, OSNC nr 8, 1985, poz. 105).
Należy wskazać, iż wbrew pozorom wskazana pamięć (czy też świadomość) społeczna o czyimś uprzednim skazaniu (nawet zatartym z mocy prawa) oddziałuje na sytuację prawną tej osoby. Chodzi o to, że nie może ona ubiegać się o te rodzaje pracy, które wymagają od kandydata "nieposzlakowanej opinii" takich jak praca celnika, biegłego sądowego, czy też funkcjonariusza policji (por. R. Szymczykiewicz "Odmowa przyjęcia do służby celnej pomimo zatarcia skazania" Monitor Prawa Celnego i Podatkowego nr 7/2010).
Linia orzecznicza sądów administracyjnych dowodzi także, iż osoba uprzednio skazana może mieć problem z uzyskaniem pozwolenia na broń (por. Wyrok WSA w Warszawie z dnia 20 lipca 2007 r., LEX nr 372103)
Reasumując powyższe ustalenia, należy stwierdzić, iż wbrew obowiązującym zapisom prawa (art. 106 KK) fakt uprzedniej karalności (w tym nawet skazania zatartego) może rzutować na pozycję prawną i społeczną danej osoby. Ujawnia to najwyższą "nieopłacalność" popełniania przestępstw, albowiem (poza aspektem karnoprawnym) takie zdarzenie w życiorysie osoby może raz na zawsze zmienić jego pozycję prawną i społeczną.
Zobacz serwis: Kodeks karny