Kogo można zatrzymać?
Zgodnie z tym, co zostało wskazane powyżej – obywatelskiego zatrzymania może dokonać każda osoba, która jest świadkiem przestępstwa (a zatem nie musi to być pokrzywdzony). Osobę sprawcy można w takim przypadku zatrzymać albo na tzw. “gorącym uczynku” albo w wyniku pościgu podjętego bezpośrednio po czynie.
Istotne jest spostrzeżenie, że zatrzymanie może dotyczyć nie tylko sprawcy głównego, ale także jego pomocnika, podżegacza do czynu lub współsprawcy. Dotyczy ono zatem z punktu widzenia prawnego wszelkich możliwych stadialnych (zjawiskowych) postaci czynu.
Jan Kowalski może zatrzymać złodzieja samochodowego w chwili, gdy wybija mu szybę w samochodzie i próbuje wyciągnąć radio, jak i może go zatrzymać po tym jak wyjął radio, ale zauważony przez Jana Kowalskiego zaczął uciekać. Może on również zatrzymać osobę, która pomagała mu w tej kradzieży.
Zobacz serwis: Wyłączenie odpowiedzialności karnej
Zatrzymanemu nie przysługuje obrona konieczna
Naturalny jest również fakt, iż z zatrzymaniem wiążą się pewne niedogodności dla zatrzymanego, dopuszczalne jest użycie również (oczywiście tylko w niezbędnym zakresie) przemocy np. wykręcenia ręki. Warto podkreślić, osoby sprawcy, co do zasady nie chroni w takich sytuacjach obrona konieczna.
Sprawca, który został złapany po pościgu podjętym wskutek przyuważenia go przez właściciela sklepu na włamaniu nie ma prawa bić tego właściciela w odwecie, czy też używać w stosunku do niego niebezpiecznych przedmiotów.
Kiedy obywatelskie zatrzymanie jest usprawiedliwione – trzy przesłanki
Zgodnie z tym, co było wskazane powyżej, warunkiem uznania danego zatrzymania za tzw. obywatelskie jest złapanie sprawcy na gorącym uczynku lub w wyniku podjętego bezpośrednio pościgu.
Drugim nie mniej istotnym warunkiem zatrzymania sprawcy jest to, aby zachodziła taka sytuacja, w której nie można ustalić tożsamości sprawcy lub będzie zachodziła obawa jego ucieczki. Naturalnie druga z przesłanek będzie prawie zawsze zachodziła tam, gdzie będzie wszczęty pościg za sprawcą.
Trzecim warunkiem jest niezwłoczne przekazanie zatrzymanego policji lub organom ścigania. Chodzi o to, że zatrzymanie obywatelskie to tylko zachowanie przejściowe, chwilowe i może ono trwać tylko tyle czasu, ile potrzeba na przekazanie sprawcy policji. W przeciwnym razie, tj. w przypadku nadmiernego przetrzymania danej osoby, celowego przedłużania jej zatrzymania i nie zawiadamiania policji, sprawca tego zatrzymania może być oskarżony o przestępstwo pozbawienia drugiej osoby wolności.
Zobacz serwis: Kodeks karny