Czym są znamiona czynu zabronionego?
Znamiona czynu zabronionego to elementy przepisu karnego, które opisują konstrukcję danego przestępstwa, wskazują, jakie dokładnie zachowania danej osoby oraz jakie okoliczności zdarzenia powodują, iż można mówić o popełnieniu przestępstwa (lub nie).
Przykładowo konstrukcja przestępstwa tzw. niealimentacji (art. 209 § 1 Kodeks karny) zawiera się w określeniu, iż popełnia je ten, kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
W treści wskazanego przepisu można wyróżnić cztery znamiona czynu zabronionego:
- uchylanie się od wykonania ciążącego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby;
- obowiązek opieki musi ciążyć na sprawcy z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego;
- uchylanie się od płatności musi być uporczywe;
- osoba, wobec której nie są wykonywane obowiązki alimentacyjne jest narażona na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
Zobacz: Odpowiedzialność karna
Z uwagi na literalną konstrukcję wskazanego przepisu (braku wyrazów oznaczających alternatywę - „lub”, „albo”) należy przyjąć, iż wszystkie 4 opisane przesłanki muszą zachodzić razem (kumulatywnie), aby uznać, iż dana osoba popełnia przestępstwo niealimentacji. Oznacza to, iż przykładowo, jeżeli brak zapłaty był incydentalny (Np. był to tylko jeden okres płatności po i przed którym dana osoba płaciła dalej) to osoba ta nie popełniła przestępstwa.
Na podstawie powyższego przykładu należy zauważyć, iż jedno przestępstwo może zawierać wiele znamion (w opisanym przypadku aż cztery) a ponadto, iż mogą one zachodzić w relacji takiej, iż wszystkie muszą być spełnione razem (naraz – kumulatywnie) lub w takiej relacji, gdy znamiona są określone alternatywnie tzn., gdy wystarczy zajście tylko jednego z wielu znamion czynu, aby mówić o tym, iż został on popełniony.
Przykładem przepisu, którego znamiona są zbudowane alternatywnie jest przestępstwo naruszenia miru domowego, gdzie ustawodawca penalizuje zachowanie polegające na wdarciu się do cudzego domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo ogrodzonego terenu albo zachowanie polegające na tym, iż po wejściu do lokalu dana osoba wbrew żądaniu osoby uprawnionej, (Np. domowników) miejsca takiego nie opuszcza. Zarówno sam fakt wdarcia się do cudzego mieszkania, jak i samodzielny fakt braku jego opuszczenia (nawet mimo legalnego wejścia do niego) stanowią o tym, iż sprawca popełnia przestępstwo naruszenia miru domowego (art. 193 § 1 Kodeksu karnego).
Procesowe znaczenie znamion czynu zabronionego
Fakt spełniania przez czyn danej osoby znamion czynu zabronionego ma kluczowe znaczenie dla kwestii jej odpowiedzialności karnej. Chodzi o to, że stwierdzenie braku znamion czynu zabronionego w postępowaniu przygotowawczym z mocy prawa ma skutkować albo odmową wszczęcia postępowania przygotowawczego (śledztwa lub dochodzenia) albo umorzeniem tego postępowania (jeśli zostało ono już wszczęte).
Z kolei na etapie postępowania sądowego stwierdzenie oczywistego braku znamion czynu może również skutkować umorzeniem postępowania w fazie kontroli merytorycznej aktu oskarżenia.
W razie wszczęcie przewodu sądowego ustalenie, iż czyn danej osoby nie wypełnił znamion czynu zabronionego powoduje konieczność jej uniewinnienia od danego zarzutu.
Zobacz serwis: Sprawy karne