Przesłanki warunkujące tryb prywatnoskargowy
Rozpoznanie sprawy w trybie prywatnoskargowym uzależnione jest od wystąpienia szeregu przesłanek pozytywnych jak i negatywnych. Przesłanki dodatnie to okoliczności jakie muszą zaistnieć, aby tryb prywatnoskargowy mógł być zastosowany. Jest to przede wszystkim popełnienie przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego takiego jak np. znieważenie, pomówienie, naruszenie nietykalności cielesnej, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia poniżej 7 dni. Drugą pozytywną przesłanką jest wniesienie i popieranie aktu oskarżenia lub podtrzymanie oskarżenia publicznego jako prywatne w przypadku odstąpienia prokuratora od oskarżenia. Przesłanki negatywne stanowią przeszkody dla trybu prywatnoskargowego. Oznacza to, że sprawa nie może zostać rozpoznana w trybie prywatnoskargowym, a wszczęte postępowanie ulega umorzeniu, jeśli wystąpią określone okoliczności. Dzieje się tak w przypadku, gdy prokurator objął ściganiem przestępstwo prywatnoskargowe, pokrzywdzony odstąpił od ścigania lub nastąpiło przedawnienie karalności.
Zobacz: Tryb ścigania przestępstw
W postępowaniu prywatnoskargowym zastosowanie mają przepisy o postępowaniu uproszczonym z uwzględnieniem przepisów szczególnych (art. 485-499 k.p.k.). Najbardziej wyraźne odstępstwo od zwykłego trybu postępowania widoczne jest na etapie postępowania przygotowawczego, które w trybie prywatnoskargowym w ogóle nie występuje. Co jest w sposób oczywisty uzasadnione charakterem i istotą postępowania przygotowawczego, prowadzonego przez państwowe organy ścigania.
Zobacz: Kodeks postępowania karnego
Inicjacja postępowania – akt oskarżenia
Postępowanie sądowe inicjuje skarga złożona przez pokrzywdzonego bądź oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne w sytuacji, gdy zostało złożone w terminie 14 dni od daty powiadomienia go o odstąpieniu przez prokuratora od oskarżenia. Skarga posiada postać aktu oskarżenia, który może być złożony w skróconej formie ograniczonej do oznaczenia oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz dowodów będących podstawą skargi.
Elementem warunkującym wszczęcie postępowania jest także uiszczenie wpłaty zryczałtowanej równowartości wydatków, co ma na celu eliminację nadużyć w składaniu skarg prywatnych. Wpłata posiada charakter negatywnej przesłanki procesowej. Jej brak skutkuje odmową wszczęcia postępowania sądowego, z kolei jej nienależyte uiszczenie wezwaniem przez organ procesowy do uzupełnienia braków formalnych w terminie 7 dni. Kwota wpłaty może zostać zwrócona oskarżycielowi w całości lub części w zależności od wyniku postępowania. Jeśli oskarżenie okaże się niezasadne kwota nie podlega zwrotowi.
Zobacz: Prawo do informacji w postępowaniu karnym
Istota postępowania prywatnoskargowego
Specyfika postępowania prywatnoskargowego leży w jego dyspozycyjnym charakterze. Oskarżyciel na zasadach określonych w k.p.k.. może odstąpić od oskarżenia, pojednać się z oskarżonym albo zawrzeć ugodę.
Postępowanie pojednawcze
Powyższym celom służy przede wszystkim postępowanie pojednawcze, poprzedzające rozprawę główną. Może być przeprowadzone tylko przez sędziego, który wzywa strony do pojednania. Jeśli strony zobowiążą się, że nie będą rościły wobec siebie żadnych roszczeń w związku z zaistniałym występkiem, postępowanie karne ulega umorzeniu.
Nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela na postępowaniu pojednawczym uznawane jest za odstąpienie od oskarżenia, czego następstwem jest umorzenie postępowania. Z kolei nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżonego skutkuje skierowaniem sprawy na rozprawę główną.
Powództwo wzajemne
Innym charakterystycznym, właściwym wyłącznie dla trybu prywatnoskargowego elementem procesu jest instytucja oskarżenia wzajemnego. Ma ona miejsce, gdy oskarżony wnosi przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu jednocześnie pokrzywdzonym zarzut o popełnienie przestępstwa. Konieczne jest, aby przestępstwo to należało do grupy prywatnoskargowych i aby czyny pozostawały za sobą w związku. Następstwem oskarżenia wzajemnego jest rozpoznanie obu spraw łącznie na tej samej rozprawie, gdzie obie strony korzystają z praw oskarżonego
Orzekanie w sprawach z oskarżenia prywatnego
Sprawy z oskarżenia prywatnego rozpoznaje sąd rejonowy w składzie jednoosobowym. Wyjątkiem jest przestępstwo pomówienia, dla którego właściwy jest skład ławniczy.
Wyłączenie trybu prywatnoskargowego
Przestępstwa prywatnoskargowe mogą być niekiedy ścigane z urzędu. Prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do już wszczętego, gdy wymaga tego interes społeczny. Postępowanie prywatnoskargowe zostaje wówczas wyłączone.