Wysokość kary
Za posiadanie narkotyków grozi kara do 3 lat pozbawienia wolności. Jeżeli jednak u sprawcy znaleziono znaczną ilość substancji odurzających lub środków psychoaktywnych podlega on karze wyższej – pozbawienia wolności od roku do lat 10. Ustawodawca złagodził zaś odpowiedzialność karną w wypadku mniejszej wagi. Sprawca podlega wówczas grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Znaczna ilość, czyli ile?
Pojęcie znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychoaktywnych nie zostało zdefiniowane w ustawie. Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie konsekwentnie przyjmuje, że znaczna ilość narkotyków to taka, która wystarcza do jednorazowego odurzenia się co najmniej kilkudziesięciu osób (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2013 r., sygn. akt III KK 25/13).
Warto jednak odnotować, że niektóre sądy apelacyjne wyrażają odmienny pogląd - zgodnie z którym - za znaczną ilość narkotyków powinno się uznawać ilości hurtowe, ponadprzeciętne w zwykłym obrocie środkami odurzającymi, które wystarczają do odurzenia jednorazowo kilku tysięcy albo nawet kilkudziesięciu tysięcy osób (tak np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 5 kwietnia 2013 r., sygn. akt II AKa 47/13).
W wyroku z dnia 14 lutego 2012 r. (sygn. akt P 20/10) Trybunał Konstytucyjny uznał posłużenie się przez ustawodawcę w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii znamieniem „znacznej ilości” zakazanych substancji bez odniesienia do jakichkolwiek kryteriów pozwalających na ustalenie tej ilości za zgodne z konstytucją.
Wypadek mniejszej wagi
O przyjęciu tej łagodniejszej kwalifikacji czynu decyduje całościowa ocena jego społecznej szkodliwości. Jest to znamię ocenne. Sądy biorą pod uwagę przede wszystkim ilość i rodzaj posiadanego narkotyku, a także osobę sprawcy przestępstwa – jego dotychczasową postawę, sytuację życiową, kontekst wejścia w posiadanie narkotyków. Na przyjęcie wypadku mniejszej wagi przez sąd można więc najbardziej liczyć w sytuacji posiadania 1-2 działek tzw. miękkich narkotyków, jak np. marihuana czy extasy. W przypadku osoby do tej pory niekaranej uznanie czynu za wypadek mniejszej wagi znacznie zwiększa szanse na warunkowe umorzenie postępowania.
Posiadanie na własny użytek
Pojawiające się w orzecznictwie wątpliwości co do posiadania narkotyków na własny użytek rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z 27 stycznia 2011 r., (sygn. akt I KZP 24/10). Stwierdził w niej, że posiadaniem środka odurzającego lub substancji psychotropowej w rozumieniu art. 62 ustawy z dnia 21 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii jest „każde dysponowanie takim środkiem lub substancją, a więc także związane z jego użyciem lub zamiarem użycia”. W powoływanej uchwale Sąd Najwyższy wskazał również, iż z samego faktu stwierdzenia w organizmie określonej osoby obecności narkotyków nie należy automatycznie wywodzić faktu posiadania ich przez tę osobę.
W 2014 r. kwestię zgodności z konstytucją zakazu uprawy oraz posiadania marihuany na własny użytek rozpatrywał Trybunał Konstytucyjny. Obywatel, który wniósł skargę konstytucyjną, podnosił w niej m.in., że takie zakazy stanowią nieproporcjonalne ograniczenie autonomii decyzyjnej jednostki i naruszają prawo do decydowania o swoim życiu osobistym (art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji). Trybunał nie przychylił się jednak do tej argumentacji i orzekł, że przepisy te mieszczą się w ramach swobody ustawodawcy. Nie wykluczył jednak, że dopuszczalne jest przyjęcie przez ustawodawcę innych rozwiązań, regulujących odmiennie przesłanki penalizacji posiadania (uprawy) konopi innych niż włókniste, prowadzące nawet do dekryminalizacji tych czynów (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 listopada 2014 r., sygn. akt SK 55/13).
Odstąpienie od ścigania
Ustawodawca nieco zliberalizował kwestię posiadania narkotyków na własny użytek wprowadzając przepis umożliwiający, w niektórych wypadkach, odstąpienie od ścigania. Zgodnie z dodanym w 2011 r. artykułem 62a ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii postępowanie można umorzyć przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki:
- sprawca posiadał środki odurzające lub substancje psychotropowe w ilości nieznacznej,
- były one przeznaczone na własny użytek sprawcy,
- orzeczenie kary wobec sprawcy byłoby niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień jego społecznej szkodliwości.
Należy jednak pamiętać, że umorzenie to jest fakultatywne, a więc prokurator może, ale nie musi odstąpić od ścigania.
Podobnie jak przy pojęciu znacznej ilości, tak i tutaj pojawia się problem z określeniem nieznacznej ilości ze względu na brak ustalonych wartości granicznych dla poszczególnych substancji.
Zobacz: Przestępstwa narkotykowe
Podstawa prawna:
- Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005 r. (Dz.U. 2005 Nr 179 poz. 1485 z późn. zm.)
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2013 r., sygn. akt III KK 25/13
- wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 5 kwietnia 2013 r., sygn. akt II AKa 47/13
- wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 lutego 2012 r., sygn. akt P 20/10
- uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2011 r., sygn. akt I KZP 24/10
- wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 listopada 2014 r., sygn. akt SK 55/13