Diagnozując zjawisko korupcji w Polsce, należy oprzeć się na badaniach przeprowadzanych przez Transparency International. Według systematycznych ocen nasilenia korupcji mierzonych w WOK1 w różnych krajach świata, Polska za rok 2010 uzyskała ocenę 5.3, co umiejscowiło nasz kraj na 41 miejscu spośród 178 sklasyfikowanych (w roku 2009 — ocena 5.0, miejsce 49 spośród 180 sklasyfikowanych)2.
Od roku 2000 widoczna jest tendencja wzrostowa liczby stwierdzonych przestępstw korupcyjnych, przy czym największą ich liczbę odnotowano w roku 2007–96313. Takie tendencje potwierdzają statystyki Centralnego Biura Antykorupcyjnego oraz Policji. W roku 2009 wszczęto 5884 postępowania przygotowawcze w sprawach o przestępstwa korupcyjne. Oznacza to utrzymanie poziomu z roku poprzedniego. W omawianym okresie stwierdzono 8305 przestępstw korupcyjnych, co oznacza wzrost w stosunku do roku 2008 o 7,8%.
Badania CBOS również pokazują, że od lat dominuje wśród Polaków przekonanie, że korupcja w naszym kraju jest dużym problemem — obecnie uważa tak 87% badanych (w 2009 r. — 89%), w tym 44% twierdzi, że bardzo dużym (w 2009 r. — 40%)4.
Jak wskazano wcześniej, defraudacja i korupcja stały się znaczącym ryzykiem każdej organizacji. Stwierdzono, że organizacja traci przeciętnie ok. 5% łącznych przychodów z powodu oszustw i nadużyć popełnianych przez jej pracowników5, a ich szacowane koszty na świecie sięgają rocznie 1 biliona dolarów6. Prawie połowa firm na świecie w ciągu ostatnich dwóch lat padła ofiarą przestępstwa gospodarczego, a średni poziom bezpośredniej straty finansowej wzrósł o prawie 40%7. Z raportu przedstawionego w maju 2008 r. przez Ernst&Young8 wynika, że poziom korupcji w polskich przedsiębiorstwach jest ponad dwa razy wyższy niż w krajach Europy Zachodniej.
Jednocześnie polscy przedsiębiorcy uznają korupcję za mniejszy problem, niż tamtejsze firmy. Z badań Euler Hermes przeprowadzonych przy współpracy z Uniwersytetem Szczecińskim wynika, że w 2009 r. blisko 90% polskich przedsiębiorstw padło ofiarą nieuczciwych pracowników.
Liczba nadużyć może być większa, jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, iż aż jedna czwarta z nich została wykryta przez przypadek, a 21% to efekt anonimowych informacji od pracowników. Jedynie 8% wykrytych przypadków to efekt profesjonalnego zarządzania ryzykiem oraz audytu wewnętrznego i zewnętrznego. Jednocześnie tylko 4% firm umożliwia pracownikom przekazanie anonimowej informacji na temat nadużyć dokonywanych przez współpracowników9.
Gdy kierownictwo przedsiębiorstwa uświadomi sobie, że można położyć kres stratom olbrzymich pieniędzy, możliwe staje się zastosowanie wielu środków zapobiegania nadużyciom. Wprowadzanie mechanizmów kontroli znacząco wpływa na ich zmniejszenie. Firmy monitorujące ryzyko defraudacji rzadziej ponoszą koszty związane z korupcją. Konieczne jest także jasne określenie tego, co jest dozwolone, a co zabronione. Służyć temu może opracowanie kodeksu etycznego. Coraz większa część biznesu deklaruje uczciwość, rzetelność i dążenie do zachowania zasady fair play w każdej dziedzinie działalności. Korzyścią z takiego postępowania jest tworzenie pozytywnego wizerunku firmy10.
Narzędziami, które mają uchronić firmy od korupcji, są także audyty wewnętrzne i kontrole zewnętrzne. Niestety, w wielu firmach często obserwuje się tzw. „zamiatanie pod dywan” informacji o nadużyciach. Firmy w obawie przed utratą dobrego wizerunku, kierując się racjonalnością i kosztami, decydują się na „pozbycie problemu”, to jest pracownika, bez powiadamiania o wykrytym przestępstwie organów ścigania11. Taki sposób załatwienia sprawy wiąże się z obawą przed odpowiedzialnością karną innych osób, których związek z procederem mógłby zostać ujawniony podczas czynności śledczych. Obawy takie są skutkiem nieznajomości dobrodziejstw wynikających z niektórych przepisów karnych, gwarantujących sprawcy przestępstwa korupcyjnego czy gospodarczego całkowitą bezkarność.
To wszystko powoduje, że korupcja jest niezwykle trudna w zwalczaniu. Przybiera wiele rozmaitych postaci. Praktyka pokazuje, że do podstawowych czynników sukcesu w walce z nią zalicza się kompleksowość działań.
Zobacz również: Rozwijanie programów antykorupcyjnych w przedsiębiorstwie - poradnik
Dlatego, celem niniejszej publikacji nie jest więc jedynie analiza zjawiska korupcji oraz omówienie zagadnień prawnych związanych z jej ściganiem.
Intencją autorów jest także przekazanie najważniejszych i praktycznych informacji związanych z zapobieganiem korupcji. Zdajemy sobie sprawę z faktu, że dla niektórych z Państwa część z nich nie będzie nowością, niemniej jednak uważamy, że warto, aby wszyscy przedsiębiorcy i inni uczestnicy obrotu gospodarczego dysponowali podręcznym vademecum antykorupcyjnym.
1 Ang. CPI — corruption perception index, pol. WOK — wskaźnik obserwowalnej korupcji. Podawany przez Transparency International wskaźnik jest wynikiem badania opinii publicznej, opartej na sondażach przeprowadzonych przez 10 niezależnych instytucji. Biorą one pod uwagę, w jakim stopniu urzędnicy publiczni nadużywają swojej władzy w celu osiągnięcia osobistych korzyści. Wskaźnik ten mierzy się w skali od 1 do 10. Im wyższy wskaźnik, tym mniejsza korupcja i wyższa pozycja na liście.
2 <http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2010/results>(dostęp: korzystano 8.04.2011).
3 Raport o stanie bezpieczeństwa w Polsce w 2009 r., MSWiA, Warszawa 2010, s. 139.
4 <www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2010/K_063_10.PDF>, Komunikat Badań CBOS, BS/63/2010 Opinia publiczna o korupcji i lobbingu w Polsce, Warszawa, maj 2010.
5 Profil odporności organizacji na defraudację i korupcję, 2005–2006 Det Norske Veritas AS, s. 2.
6 Six Questions on the Cost of Corruption (dane Banku Światowego), <http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/NEWS/0,,contentMDK:20190295~menuPK:34457~ pagePK:34370~piPK:34424~theSitePK:4607,00.html> (dostęp: korzystano 12.5.2011).
7 Wg badania Uniwersytetu Marcina Lutra w Halle-Wittenberdze (Niemcy) obejmują dane z 5400 firm z całego świata, <http://www.pwc.com/pl/pol/ins-sol/publ/2007/crime_ survey_2007.html> (dostęp: korzystano 8.04.2011).
8 <www.bankier.pl> (dostęp: korzystano 8.04.2011).
9 Przedsiębiorcy zaczynają walkę ze sprzeniewierzeniami, <www.wloclawek.info.pl> (dostęp: korzystano 8.04.2011).
10 Jak wynika z raportu Deloitte, „Nadużycia — niewidzialny wróg przedsiębiorstw 2008 w firmach”, w przedsiębiorstwach, których pracownicy dopuścili się nadużyć, w celu wyciągnięcia konsekwencji, najwięcej respondentów stosowało zwolnienie dyscyplinarne z art. 52 k.p., a 33% respondentów wybrało drogę postępowania karnego, 19% — postępowania cywilnego.
11 Strategia Polskiego biznesu wobec korupcji, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa, wrzesień 2001, <http://www.kig.pl/assets/upload /Opracowania%20i%20analizy%20/strategia_biznesu_korpucja.pdf> (dostęp:korzystano 8.04.2011).
Zobacz również serwis: Przestępstwa gospodarcze
Tekst stanowi fragment publikacji Centralnego Biura Antykorupcyjnego Poradnik antykorupcyjny dla przedsiębiorców. Przedsiębiorca w środowisku zagrożeń korupcyjnych, Warszawa, maj 2011.