Zjawisko korupcji znane już było w okresie kształtowania się pierwszych struktur władzy. Potwierdzeniem jest dokument pochodzący z Asyrii sprzed blisko czterech tysięcy lat, kolejnym, traktat o korupcji „Arthashastra” sprzed dwóch tysięcy lat. Obydwa ilustrują sposoby prowadzenia zestawień finansowych wydatków związanych z łapownictwem, stanowiąc po upływie tysiącleci dowód na istnienie korupcji.
Pomimo upływu wieków, problem korupcji nie stracił na znaczeniu. Niektóre jej formy zniknęły. Pojawiły się nowe, jak korzystna lokata w firmie krewnego w zamian za rezygnację z przetargu publicznego, wymuszanie zlecenia dodatkowych analiz lub ekspertyz. Często osoba wymuszająca zapłatę nie jest bezpośrednim beneficjentem łapówki. Zdarza się, że łapówki są przekazywane za pośrednictwem spółek przykrywek i spółek zagranicznych.
Korupcyjne praktyki przybierają coraz bardziej udoskonalone formy, stają się coraz bardziej wyrafinowane1.
Korupcja może występować wewnątrz sektora publicznego, prywatnego oraz pomiędzy tymi sektorami. Relacje korupcyjne mogą zachodzić pomiędzy przedstawicielami podmiotów działających w tych sektorach lub grupami przedstawicieli. Mogą oni działać w interesie określonych podmiotów, w interesie własnym lub mogą łączyć te dwa interesy2.
Zobacz również: Pojęcie korupcji w ujęciu ogólnym i prawnym
Wewnątrz sektora publicznego korupcja występuje w tych sferach, gdzie podejmowane są decyzje gospodarcze i administracyjne. Mnożenie koncesji, pozwoleń, licencji, a także instytucji uprawnionych do sprawowania różnego rodzaju nieuzasadnionych merytorycznie kontroli nad gospodarką, stwarza doskonałe możliwości ściągania haraczu z przedsiębiorstw3.
Oprócz korupcji na styku administracji z sektorem prywatnym i działań podejmowanych przez władze publiczne, zjawisko to rozprzestrzeniło się także w sferze biznesowej, w stosunkach między przedsiębiorcami. W celu uzyskania lepszej pozycji konkurencyjnej, nierzetelni przedsiębiorcy popełniają nadużycia polegające np. na podkupywaniu klientów i kontrahentów, „kupowaniu” pracowników w celu wykorzystania stosowanej w firmach technologii. W naszym kraju nadal pokutuje przekonanie, że wręczenie korzyści majątkowej jest akceptowanym sposobem na utrzymanie przewagi konkurencyjnej na rynku. Jest to przekonanie całkowicie błędne.
Przedsiębiorcy, którzy podejmują się prowadzenia działalności w nieuczciwy sposób mogą spodziewać się:
1) odpowiedzialności karno cywilnej oraz utraty reputacji;
2) groźby ujawnienia nielegalnych działań, w przypadku korzystania z „pomocy” środowisk przestępczych, co z kolei wpływa na obniżenie bezpieczeństwa pracowników i mienia firmy4.
Przeprowadzono wiele badań akademickich i empirycznych, ujawniających rozmiary i skutki defraudacji i korupcji wewnątrz samego przedsiębiorstwa.
Sprawcami są najczęściej ludzie inteligentni — nieustannie szukający luk w prawie, które ewentualnie przy kierunkowej ich interpretacji mogą stwarzać takie możliwości — posiadający wiedzę jak przemieszczać środki finansowe, aby ryzyko, że zostaną złapani było jak najmniejsze. Nie bez znaczenia jest też fakt, że stale wzrasta wiedza techniczna przestępców a wraz z nią możliwości pokonywania mechanizmów nadzoru i wykradania pieniędzy oraz innych zasobów. Praktyka pokazuje, że najczęstszych nadużyć dokonuje się w sferach: nieuzasadnionych zakupów, sprzeniewierzania majątku firmy, manipulowania procesem przetargowym, ukrytych prowizji.
Brak nadzoru ze strony kierownictwa może doprowadzić do sytuacji, w której działający zgodnie z prawem pracownik, wyprowadzi ogromne sumy pieniędzy z przedsiębiorstwa5.
1 Por. Z. Bielecki, Fenomen korupcji — diagnoza, „Przegląd Policyjny”, 2002, nr 2(66), s. 39.
2 Założenia Strategii Przeciwdziałania Korupcji w Polsce, maj 2001 r., s. 5.
3 A.Z. Kamiński, J. Stefanowicz, Polski biznes wobec korupcji, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa 2010, s. 43.
4 Business against corruption, International Business Leaders Forum and Transparency International, 2005, s. 4 <http://www.unglobalcompact.org/docs/issues_doc/7.7/ BACtextcoversmallFINAL.pdf> (dostęp: korzystano 8.04.2011).
5 <http://www.egospodarka.pl/24828,Defraudacja-i-korupcja-w-firmach-narzedzia-i-metody,1,20,2.html> (dostęp: korzystano 8.04.2011).
Zobacz również serwis: Przestępstwa gospodarcze
Tekst stanowi fragment publikacji Centralnego Biura Antykorupcyjnego Poradnik antykorupcyjny dla przedsiębiorców. Przedsiębiorca w środowisku zagrożeń korupcyjnych, Warszawa, maj 2011