Okoliczności łagodzące
Jak już wcześniej stwierdzono, klauzula bezkarności nie obejmuje osób przyjmujących łapówki, (chyba, że same występują w charakterze petenta we własnej sprawie), jednakże ustawodawca oferuje również tej grupie sprawców możliwość znaczącego obniżenia kary lub nawet odstąpienia od jej wykonania (art. 60 § 3 i § 4 k.k.).
Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary1, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on organowi ścigania informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia. Odstąpienie od wymierzenia kary jest fakultatywne. Również na wniosek prokuratora sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności. Ponadto sąd może odstąpić od wymierzenia kary, zwłaszcza gdy rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego.
Należy podkreślić, że możliwość zastosowania art. 60 i 61 k.k. uzależniono od postawy sprawcy po popełnieniu przestępstwa, w szczególności od podjęcia współpracy z organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości.
Zobacz również serwis: Sprawy karne
Nadzwyczajne złagodzenie kary uzależnione jest jednak od spełnienia dwóch przesłanek, tj. gdy:
— sprawca powiadomił organ ścigania o fakcie przestępstwa i o okolicznościach jego popełnienia,
— zawiadomienie złożono, zanim organ ścigania dowiedział się o przestępstwie i okolicznościach jego popełnienia.
Do zastosowania dobrodziejstwa złagodzenia kary, bądź odstąpienia od jej wymierzenia, obojętną rzeczą jest zarówno cel, motywy, czy pobudki, które skłoniły sprawcę do złożenia zawiadomienia o przestępstwie:
— art. 302 § 2 i § 3 k.k. (korupcja przeciwko wierzycielom) — wobec sprawcy, który dobrowolnie naprawił szkodę w całości, ustawodawca przewidział możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet odstąpienia od jej wymierzenia (art. 307 § 1 k.k. — dotyczy art. 296, 299–305 k.k.). Natomiast naprawienie przez sprawcę szkody w znacznej części daje podstawę do nadzwyczajnego złagodzenia kary — art. 307 § 2 k.k. Naprawienie szkody nie musi nastąpić przed wszczęciem postępowania karnego. Warunki te można skutecznie wypełnić do czasu zapadnięcia prawomocnego rozstrzygnięcia. Uregulowanie zawarte w art. 307 k.k. opiera się na instytucji czynnego żalu, polegającej na złagodzeniu lub wyłączeniu odpowiedzialności karnej na skutek skruchy wyrażonej przez sprawcę przestępstwa i zmierza do wyrównania szkody poniesionej przez wierzycieli w wyniku przestępczych działań sprawcy.
Wypadki mniejszej wagi (typy uprzywilejowane)
Uprzywilejowanym typem przy przestępstwach korupcyjnych jest tzw. wypadek mniejszej wagi, zagrożony stosunkowo łagodną sankcją w postaci grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2.
Występuje on w art. 228 § 2, 229 § 2, 230 § 2, 230a § 2, 296a § 3 k.k. oraz w ustawie o sporcie w art. 46 ust. 3.
Za taki wypadek można uznać w szczególności udzielenie korzyści, która w niewielkim stopniu przekracza akceptowane społecznie tzw. zwyczajowe gratyfikacje, polegające na przyjmowaniu drobnych upominków, np. butelki koniaku w dowód wdzięczności za mieszczące się w zakresie pełnionych funkcji przejawy życzliwości lub szczególne starania. Należy zaznaczyć, że nie jest przestępstwem wręczenie, czy przyjęcie zwyczajowego wyrazu uznania, wdzięczności w postaci kwiatów, drobnego upominku o charakterze reklamowym, np. długopisu, kalendarza.
Podarunki takie, o symbolicznej wartości pieniężnej mimo, iż stanowią korzyść majątkową, nie powinny być traktowane jako przedmiot łapówki, np. gdy po przeprowadzonej operacji, jako wyraz wdzięczności, pacjenci wręczają personelowi medycznemu kwiaty czy słodycze. Natomiast wręczenie takich korzyści przed przyjęciem do szpitala nie wyłącza bezprawności czynu.
Z typem uprzywilejowanym będziemy mieli do czynienia także wtedy, kiedy korzyść lub jej obietnica zostały udzielone w warunkach, gdy osoba pełniąca funkcję publiczną ich zażądała albo uzależniła od nich dokonanie czynności służbowej. Kolejnym elementem zastosowania uprzywilejowanego typu będzie ocena jego społecznej szkodliwości, bowiem charakteryzuje się on zmniejszonym stopniem społecznej szkodliwości.
1 Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju.
Zobacz również: Odpowiedzialność karna w przypadku korupcji
Tekst stanowi fragment publikacji Centralnego Biura Antykorupcyjnego Poradnik antykorupcyjny dla przedsiębiorców. Przedsiębiorca w środowisku zagrożeń korupcyjnych, Warszawa, maj 2011