Kodeks postępowania karnego przewiduje rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym bądź szczególnym. W ramach trybu szczególnego można wyróżnić postępowanie uproszczone, które zgodnie rozdziałem 51 k.p.k., statuuje jedynie pewne odstępstwa i uproszczenia w porównaniu z trybem zwyczajnym, w pozostałym zakresie mają zastosowanie przepisy o postępowaniu zwyczajnym.
Powyższe uproszczenia dotyczą:
1. przyśpieszenia wstępnej fazy postępowania sądowego (art. 474A k.p.k.) – wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego złożony przed rozprawą sąd może rozpoznać na posiedzeniu, niesprawiedliwe niestawiennictwo pokrzywdzonego lub oskarżyciela publicznego nie stoi na przeszkodzie uwzględnieniu ww. wniosku, (art. 475 k.p.k.) – możliwość doręczenia oskarżonemu aktu oskarżenia wraz wezwaniem na rozprawę,
2. uproszczenia składu sądu (art. 476 § 1 k.p.k.) – sąd rozpoznaje sprawy jednoosobowo,
3. likwidacji obowiązkowego udziału oskarżyciela i oskarżonego na rozprawie (art. 477-480 k.p.k.) – niestawiennictwo oskarżyciela nie tamuje biegu rozpraw czy posiedzenia, w przypadku braku udziału oskarżonego, sąd może prowadzić postępowanie bez jego udziału, a gdy nie stawi się również obrońca może wydać wyrok zaoczny,
4. wprowadzenia orzekania wyrokiem zaocznym (art. 481-482 Kodeksu postępowania karnego) – w sytuacji kiedy nie stawił się oskarżony sąd może prowadzić postępowanie bez jego udziału, a gdy nie stawi się również obrońca może wydać wyrok zaoczny,
5. przyśpieszenia orzekania sądowego przez możliwość kontynuowania rozprawy także po zmianie trybu na zwyczajny (art. 483 k.p.k.) – w sytuacji gdy okaże się, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, sąd za zgodą oskarżonego rozpoznaje sprawę w dalszym ciągu w postępowaniu zwyczajnym,
Zobacz: Jak przebiega postępowanie przed sądem?
6. skrócenia okresu przerwy i wyłączenie odroczenia rozprawy (art. 484 k.p.k.), przerwa nie może trwać dłużej niż 21 dni, jeżeli sprawy nie można rozpoznać w tym terminie to sąd rozpoznaje w dalszym ciągu w postępowaniu zwyczajnym,
Wszystkie powyższe uproszczenia dotyczą postępowania w I instancji.
Przepis art. 476 § 2 wprowadza jedyny wyjątek od tej zasady – jednoosobowe orzekanie przed sądem II instancji. Poza tym przypadkiem postępowanie odwoławcze prowadzone jest tak samo jak w trybie zwyczajnym.
Przepisy trybu uproszczonego są podstawą funkcjonowania również postępowania z oskarżenia prywatnego i postępowania nakazowego.
Zobacz serwis: Postępowanie przed sądem