W związku z powyższym uzasadnienie wyroku sądowego musi spełniać szereg wymogów formalnych (określonych w art. 424 Kodeksu postępowania karnego), których brak może być podstawą do zarzutu apelacyjnego, co do wadliwej konstrukcji uzasadnienia wyroku.
Zgodnie z treścią przepisu art. 422 § 1 KPK wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku oraz jego doręczenie może wnieść strona (a zatem oskarżony i jego obrońca, oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy i jego pełnomocnik), podmiot z art. 416 KPK, podmiot zobowiązany z art. 91a oraz w przypadku wyroku warunkowo umarzającego postępowanie również pokrzywdzony - w nieprzekraczalnym terminie 7 dni od ogłoszenia wyroku.
Termin sporządzenia uzasadnienia wyroku
Skutkiem złożenia przedmiotowego wniosku jest obowiązek sądu do sporządzenia uzasadnienia wyroku. Zasadniczo przepis art. 423 § 1 przewiduje na to czas 14 dni (w tym również w tych szczególnych przypadkach w KPK, gdy sporządzenie uzasadnienia wyroku następuje z urzędu), jednakże w razie niemożności sporządzenia uzasadnienia wyroku w terminie prezes sądu może przedłużyć ten termin na czas oznaczony. Wskazane powody mogą być różne, począwszy od zawiłości sprawy a na wypadkach losowych (takich jak choroba sędziego) skończywszy.
Należy podkreślić, iż wskazany termin 14 dniowy (jak i termin wyznaczany przez prezesa sądu) jest jedynie instrukcyjny i nie rodzi żadnych skutków procesowych dla stron nawet bardzo długi czas sporządzania uzasadnienia wyroku.
Uzasadnienie sporządzane jest przez przewodniczącego składu sędziowskiego lub przez sędziego sprawozdawcę (w sprawach, w których jest wieloosobowy skład sędziowski).
Zobacz: Śledztwo i dochodzenie
Treść uzasadnienia wyroku sądowego
Zgodnie z treścią przepisu art. 424 KPK uzasadnienie wyroku powinno spełniać trzy zasadnicze wymogi: wyjaśniać podstawę faktyczną wyroku (w tym ocenę dowodów), wyjaśniać podstawę prawną wyroku oraz ujawniać okoliczności brane przez sąd przy wymierzaniu kary.
W odniesieniu do kwestii wyjaśnienia podstawy faktycznej wyroku, sąd jest zobowiązany przedstawić, jaki stan sprawy ustalił, to znaczy, jaki był według jego ustaleń przebieg danego zdarzenia (jest to tzw. stan faktyczny sprawy).
W przypadku kradzieży z włamaniem do cudzego mieszkania sąd powinien określić, kto i kiedy oraz w jaki sposób dokonał wskazanego włamania (np. Adam D. w dniu 11 lipca 2010 r. włamał się do mieszkania państwa Nieświadomych na ul. Bogatej 11/5 ok. godz. 17:00 poprzez wyłamanie zamka w drzwiach łomem”).
Drugim elementem uzasadnienia jest kwestia wskazania przez sąd wszystkich dowodów w oparciu, o które wyrokował. W odniesieniu do tego wykazu sąd powinien wskazać, którym z dowodów dał wiarę oraz wyjaśnić precyzyjnie, dlaczego określonym dowodom w ogóle nie dał wiary lub dał wiarę jedynie częściową (jeśli taka sytuacja ma miejsce)
Sąd musi również wyjaśnić podstawę prawną swojego rozstrzygnięcia, tj. wskazać, za jakie przestępstwo skazał oskarżonego oraz wyjaśnić, dlaczego uznał, że czyn oskarżonego stanowi właśnie to przestępstwo.
Wobec osoby, która kupiła kradziony towar na bazarze powstaje wątpliwość czy nabywając ten towar wiedziała o jego pochodzeniu (czyli popełniła paserstwo umyślne) czy też jedynie nie zachowała należytych reguł ostrożności postępowania (czyli popełniła paserstwo nieumyślne). Sąd w uzasadnieniu musi wskazać, który z czynów przypisał oskarżonemu i dlaczego.
W odniesieniu do wysokości wymierzonej kary sąd również jest zobowiązany wyjaśnić podstawę jej zastosowania tj. wskazać, jakie okoliczności wziął pod uwagę przy jej ustalaniu. Mogą to być okoliczności zarówno na korzyść oskarżonego (takie jak np. uprzednia niekaralność), jak i okoliczności przemawiające na jego niekorzyść (np. wyjątkowa brutalność czynu).
W przypadku zastosowania przez sąd którejś z instytucji prawa karnego – nadzwyczajnego złagodzenia kary lub jej obostrzenia, uwzględnienia przez sąd powództwa cywilnego sąd również jest obowiązany przedstawić motywy swojego rozstrzygnięcia.
Zaskarżenie uzasadnienia wyroku
Wadliwie sporządzone uzasadnienie wyroku może być podstawą zarzutu apelacyjnego. Będzie to szczególnie istotne w sytuacji, w której sąd ujawni motywy wyroku będące wysoce nielogiczne lub sprzeczne ze sobą, zawierające ewidentne błędy w rozumowaniu, a także w sytuacji, w której sposób sporządzenia uzasadnienia wyroku będzie taki, że uniemożliwi sądowi drugiej instancji ocenę, czym kierował się sąd pierwszej instancji przy wydaniu zaskarżonego wyroku.
Należy również podkreślić, iż procedurze karnej (w przeciwieństwie do procedury cywilnej oraz administracyjnej) istnieje możliwość zaskarżenia tylko samego uzasadnienia wyroku bez zaskarżenia jego sentencji. Sytuacja taka może zaistnieć, gdy sąd w uzasadnieniu poczyni ustalenia dla strony niekorzystne pomimo wydania korzystnego dla niej wyroku
Sąd może uniewinnić oskarżonego od zarzutu kradzieży, ale w uzasadnieniu wskazać, że rzecz, o którą toczy się spór nie należy do niego (co może nie odpowiadać oskarżonemu, który od początku podnosi, że rzecz była jego). W takiej sytuacji oskarżony może zaskarżyć tylko uzasadnienie wyroku.
Zobacz serwis: Postępowanie karne