Postępowanie przed sądem

Zniesławienie to przestępstwo, a jego ofiara może dochodzić odpowiedzialności sprawcy w postępowaniu karnym. W jaki sposób?

Kodeks postępowania karnego dopuszcza udział w postępowaniu karnym czynnika społecznego w postaci organizacji społecznej. Organizacja społeczna może wziąć udział w postępowaniu karnym, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, w szczególności ochrony wolności i praw człowieka.       

Obowiązującą w procesie karnym zasadą jest jawność prowadzonej rozprawy. Jedynie w wypadkach wskazanych w ustawie (jak np. ma to miejsce gdy prokurator składa wniosek o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie wobec niego środka zabezpieczającego) możliwe jest ograniczenie tej jawności. Nie oznacza to jednak, iż na sali sądowej może przebywać każda osoba, która wyraża taką wolę.

Zgodnie z kodeksowymi uregulowaniami w procesie karnym obowiązuje zasada jawności procesu karnego, której wyrazem jest nie tylko udział publiczności w rozprawie, (jeżeli nie zachodzą przewidziane prawem okoliczności wyłączenia jawności rozprawy), ale również prawo mediów do utrwalania obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy za zgodą sądu (który jej udziela, gdy zachodzą ku temu ustawowe przesłanki). Kiedy media mają prawo do utrwalania obrazu i dźwięku na rozprawie?

Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań. Szczególny problem pojawia jednak się w sytuacji wielości oskarżonych, z których tylko jeden jest osobą najbliższą dla świadka albo pozostaje z nim w szczególnie bliskim stosunku osobistym.

Przepisy karnoprocesowe wprowadzają instytucję wyłączenia sędziego. Sędzia może zostać wyłączony z orzekania w dwóch przypadkach.

Gwarancja bezstronnego i niezawisłego sądu wynikająca z Konstytucji RP znajduje odzwierciedlenie w mechanizmie wyłączenia sędziego z powodu wystąpienia okoliczności, które naruszyłyby wskazane gwarancje konstytucyjne.

Przesłanki łączenia postępowań karnych mają charakter ocenny. Przepisy Kodeksu postępowania karnego zostawiają sędziom pewien margines swobody odnoszący się do możliwości łączenia spraw karnych. Ma to zapewnić realizację celów procesu – pełnego i rzetelnego rozpoznania sprawy oraz orzekania bez zbędnej zwłoki.

Bezpośrednio ideą sądowego uzasadnienia wydanego wyroku jest wyjaśnienie przez sąd motywów, argumentów, jakimi kierował się wydając dany wyrok. Pośrednio jego celem ma być również przekonanie stron, co do jego merytorycznej słuszności.

Zgodnie z przepisami znowelizowanego kodeksu postępowania karnego, sąd polski orzekając w kwestii wykonania europejskiego nakazu aresztowania może obniżyć karę więzienia orzeczoną przez sąd zagraniczny, jeśli ta przekracza górną granicę ustawowego zagrożenia w prawie polskim.

Zgodnie z treścią przepisu art. 419 Kodeksu postępowania karnego nieobecność stron na rozprawie nie stanowi przeszkody dla ogłoszenia wyroku. Oznacza to, iż wyrok może zapaść bez obecności oskarżonego (prokuratora, pokrzywdzonego etc.), jedynie w obecności protokolanta lub w obecności protokolanta i publiczności. Treść tego przepisu podyktowana jest tym, iż zgodnie z treścią art.411 § 2 Kodeksu postępowania karnego przekroczenie terminu wydania wyroku powoduje konieczność prowadzenia rozprawy od początku.

Zgodnie z treścią przepisu art. 399 Kodeksu postępowania karnego, jeżeli w toku rozprawy okaże się, że nie wychodząc poza granice oskarżenia (poza granice zachowania objętego aktem oskarżenia) można czyn zakwalifikować według innego przepisu prawnego, sąd powinien o tym uprzedzić obecne na rozprawie strony, a na wniosek oskarżonego przerwać rozprawę w celu umożliwienia mu przygotowania się do obrony.

Zgodnie z treścią przepisu art. 418 § 3 Kodeksu postępowania karnego po ogłoszeniu wyroku przewodniczący lub jeden z członków składu orzekającego podaje ustnie najważniejsze powody wyroku. Należy tę instytucję odróżnić od instytucji pisemnego sporządzenia uzasadnienia wyroku, które następuje na wniosek strony.

Zgodnie z treścią przepisu art. 9 § 1 Kodeksu postępowania karnego organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy. Zasada ta dotyczy nie tylko postępowania przygotowawczego, ale również niektórych czynności sądowych. Ustawodawca przewidział jednak w art. 9 § 2 Kodeksu postępowania karnego możliwość, iż strony i inne osoby bezpośrednio zainteresowane mogą składać wnioski o dokonanie również tych czynności, które organ może lub ma obowiązek podejmować z urzędu. Są to właśnie tzw. wnioski o działanie (przez dany organ) z urzędu.

Obrońca ustanowiony z urzędu ma obowiązek podejmowania czynności procesowych na rzecz swojego klienta aż do prawomocnego zakończenia postępowania. Może on przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego, a jego udział w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania w nim oskarżonego.

Co do zasady karalność czynów po pewnym czasie ustaje. Mówimy wtedy o przedawnieniu karalności czynu. W pewnych okolicznościach przedawnienie karalności czynu może ulec przedłużeniu.

Prawo karne nie zawsze traktuje przestępców bardzo srogo. W niektórych wypadkach sąd może poddać sprawcę próbie, to znaczy nie stosować wobec sprawcy dolegliwości karnych. Jednak w okresie próby sprawca musi przestrzegać porządku prawnego.

Pełnomocnictwo - mimo braku w tym zakresie wyraźnego przepisu - wygasa również w razie śmierci pełnomocnika, a gdy była nim osoba prawna - w razie jej ustania.

Każda sprawa musi być rozpatrzona przez właściwy sąd. Sąd musi być właściwy rzeczowo oraz miejscowo. Wszystkie te kwestie reguluje kodeks postępowania karnego.  

Oskarżony, który jest winny popełnionego przestępstwa - może starać się o złagodzenie kary, jeśli sam wniesie o swoje ukaranie i nie będzie przedłużał postępowania.