Zgodnie z art. 156 § 1 Kodeksu postępowania karnego, stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta sprawy sądowej oraz daje możliwość sporządzenia z nich odpisów lub kopii. Obrońca podejrzanego o wyłudzanie VAT w obrocie paliwami wystąpił do prokuratury o takie udostępnienie i możliwość sporządzenia fotokopii. Prokuratura udostępniła mu tylko część akt. Następnie prokurator odmówił przyjęcia wniesionego na takie działanie zażalenia, wykorzystując brzmienie przepisów, które mu na to pozwala, i dzięki temu pozbawiając podejrzanego możliwości zaznajomienia się z aktami sprawy. Obrońca podejrzanego wpadł jednak na precedensowy pomysł jak wybrnąć z tej trudnej dla swojego klienta sytuacji, a sąd nie miał innego wyjścia, jak tylko się z nim zgodzić.
Nie na darmo występujące w postępowaniu karnym podmioty nazywa się stronami. Podejrzany o popełnienie przestępstwa lub mający już status oskarżonego jest stroną, w której interesie leży, najczęściej, wykazanie swojej niewinności i uniknięcie odpowiedzialności karnej za zarzucane czyny. Po drugiej stronie barykady stoi oskarżyciel, którym jest najczęściej prokurator, a który dąży do osiągnięcia przeciwnego celu. Stąd też nie jest tajemnicą, że w trakcie toczącego się postępowania karnego podejrzany i prokurator to strony o przeciwnych interesach, dążące do pokonania swego przeciwnika. Podejrzany/oskarżony walczy o uniknięcie kary, prokurator jest rozliczany przez swoich zwierzchników za rezultaty prowadzonych postępowań. Jak pokazuje praktyka, nie tylko podejrzani odwołują się do wszelkich możliwych sposobów, by w tej walce szalę zwycięstwa przechylić na swoją stronę.
Naruszenie prawa do obrony podejrzanego
Fundamentalną zasadą demokratycznego państwa prawnego jest prawo oskarżonego do obrony. Zasada ta została wyrażona wprost nie tylko w samym Kodeksie postępowania karnego (art. 6), ale i w Konstytucji RP. Stanowi ona w art. 42 ust. 1, że każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Obrony tej nie będzie mógł w pełni podjąć, jeśli postępowanie przeciw niemu toczyć się będzie z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 K.p.k., zgodnie z którym, stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta sprawy sądowej oraz daje możność sporządzenia z nich odpisów lub kopii.
Furtka pozwalająca osłabić prawa podejrzanego
Jednakże prokuratorzy, celem ominięcia wskazanego w tym przepisie nakazu zapewnienia stronie dostępu do akt, korzystają z furtki, jaką daje im § 5 tego artykułu, który stwierdza, że jeśli nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów lub kopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kopie. Powołując się zatem na „wystąpienie potrzeby zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa”, w łatwy sposób prokuratorzy mogą osłabić przysługujące podejrzanemu/oskarżonemu prawo do obrony, poprzez odmowę dostępu do zgromadzonej w sprawie dokumentacji. Oczywiście podejrzany może wnieść zażalenie na te działania prokuratora, ale i z tym prokuratorzy sobie radzą, odmawiając jego przyjęcia i uwzględnienia z uwagi na niedopuszczalność takiego zażalenia z mocy ustawy.
Odmowa wykonania części kopii akt sprawy
W toku śledztwa przeciwko właścicielowi firmy paliwowej, podejrzanego o wyłudzanie VAT, obrońca podejrzanego – mec. Robert Nogacki z Kancelarii Prawnej Skarbiec – wniósł o umożliwienie mu wykonania fotokopii z akt sprawy. Prokuratura regionalna w styczniu 2020 r. wyraziła zgodę na udostępnienie tych akt oraz wykonanie fotokopii tylko ich części – postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz protokołu przesłuchania w charakterze podejrzanego. Tym samym odmówiła wykonania fotokopii pozostałego zgromadzonego materiału.
Na ww. odmowę obrońca podejrzanego złożył zażalenie, zarzucając naruszenie przepisu art. 156 § 5 K.p.k. i domagając się zgody na wykonanie fotokopii całości akt. Prokurator regionalny w maju 2020 r. odmówił uwzględnienia zażalenia tłumacząc, że jest ono niedopuszczalne z mocy prawa. Obrońca zaskarżył to zarządzenie.
Właściwy ruch obrońcy
Sąd okręgowy przychylił się do wniesionej przez obrońcę podejrzanego skargi i uchylił zaskarżone przez niego zarządzenie prokuratora. Sąd wskazał, że art. 156 § 1 K.p.k. przewiduje dostęp obrońcy do akt sprawy w dwóch postaciach: fizyczne udostępnienie akt do wglądu, oraz sporządzenie kopii i odpisów z tych akt. Zgodził się z prokuratorem, że art. 159 K.p.k. nie przewiduje możliwości wniesienia zażalenia na zarządzenie prokuratora o odmowie sporządzenia kopii akt. Przepis ten stanowi bowiem, iż w postępowaniu przygotowawczym stronie przysługuje zażalenie jedynie na odmowę udostępnienia akt. Jednakże sąd zauważył, że obrońca podejrzanego wniósł o „umożliwienie mu wykonania fotokopii kart z akt sprawy”. A „umożliwienie” sporządzenia kopii, o których mowa w art. 156 § 5 K.p.k., jest czynnością faktyczną, stąd też uniemożliwienie tego obrońcy podlega zaskarżeniu na mocy art. 302 § 2 K.p.k. Zgodnie z tym przepisem, stronom oraz osobom niebędącym stronami służy zażalenie na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawa.
Oskarżony ma pełne prawo do obrony
Precedensowe podejście obrońcy podejrzanego do prokuratorskiej praktyki odmowy rozpoznawania zażaleń w przedmiocie zamykania stronie dostępu do akt, zamknęło samej prokuraturze furtkę do użycia takiej praktyki w tej sprawie. Pełna treść art. 6 K.p.k. brzmi: „Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć” (Dz.U. 1997, nr 89, poz. 555, ze zm.). Przykład niniejszej sprawy pokazuje, że nie na darmo reguła ta została w tym przepisie tak sformułowana. Zagwarantowanie oskarżonemu pełnej realizacji jego prawa do obrony może bowiem niejednokrotnie wymagać pomocy ze strony profesjonalnego obrońcy, który wyrówna szanse strony w nierównym starciu z prokuratorem na znajomość przepisów prawa.
Autor: Kancelaria Prawna Skarbiec
Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.
Polecamy serwis: Prawo karne