Wzory pouczeń dla podejrzanego, pokrzywdzonego i świadka
Opracowanie nowych wzorów pouczeń wynika ze zmian wprowadzonych nowelizacją Kodeksu postępowania karnego z dnia 19 lipca 2019 r.
Zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym pouczenie powinno być sporządzone w prostym i przystępnym języku.
W 2019 r. na niezrozumiałą formę i hermetyczny język pierwszych projektów pouczeń zwracał uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich.
W czerwcu 2020 r. rzecznik otrzymał do zaopiniowania nowe wzory, które jego zdaniem uległy wyraźnej modyfikacji w porównaniu do poprzednich. „Choć obecna treść wzorów pouczeń nie stanowi już prostej parafrazy przepisów Kodeksu postępowania karnego, to konieczne jest dokonanie kilku istotnych poprawek” – pisał RPO.
Rzecznik zwracał uwagę m.in. na to, iż nowy wzór pouczenia dla pokrzywdzonego nie wskazuje „w jaki sposób i na jakich warunkach” pokrzywdzony może uzyskać określoną ochronę prawną czy też skorzystać z przysługujących mu uprawnień. W przypadku podejrzanego – zdaniem RPO – brakuje informacji o prawie korzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego już od najwcześniejszych etapów postępowania karnego, a w szczególności przed pierwszym przesłuchaniem. W projektowanych pouczeniach dla świadków zabrakło wskazania zwrotu jakich konkretnie kosztów może on dochodzić (podróży, noclegu, utrzymania, utraconego zarobku lub dochodu).
W odpowiedzi na te uwagi Ministerstwo Sprawiedliwości wskazywało głownie na potrzebę zachowania zwięzłości pouczenia przy jednoczesnym zachowaniu delegacji ustawowej. Zdaniem ministerstwa przyjęcie odmiennej zasady skutkowałoby znaczą obszernością przygotowanych pouczeń. Ponadto we wzorach wskazano, że jeżeli przedstawione pouczenie będzie w ocenie uczestnika procesu niejasne lub niepełne może żądać od prowadzącego postępowanie dodatkowych, szczegółowych informacji o swoich uprawnieniach i obowiązkach.
O czym poucza się świadków, podejrzanych i pokrzywdzonych?
Uprawnienia i obowiązki, o których należy pouczyć podejrzanego, świadka i pokrzywdzonego zawiera art. 300 Kodeksu postępowania karnego.
Podejrzanego należy pouczyć o jego uprawnieniach m.in. do odmowy składania wyjaśnień czy do korzystania z pomocy obrońcy. Podejrzany jest również pouczany o obowiązkach takich jak przykładowo obowiązek informowania o zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu.
Świadek powinien zostać pouczony o swoich uprawnieniach i obowiązkach oraz o dostępnych środkach pomocy. Przykładowo świadek ma obowiązek stawić się w sądzie i złożyć zeznania. Jeśli jest osobą najbliższą dla oskarżonego, może odmówić zeznań. Uprawnienia i obowiązki świadka zostały określone w art. 177–192a k.p.k., zaś dostępne środki ochrony i pomocy w ustawie z dnia 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka. Ustawę tę stosuje się, jeżeli istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia świadka lub osób mu najbliższych. Wówczas świadek ma prawo do ochrony na czas czynności procesowej, ochrony osobistej czy pomocy w zakresie zmiany miejsca pobytu.
Pokrzywdzonego należy pouczyć o posiadaniu statusu strony procesowej oraz o wynikających z tego uprawnieniach na przykład do korzystania z pomocy pełnomocnika. Pouczenie zawiera też m.in. informację o możliwości naprawienia szkody przez oskarżonego. Podobnie jak świadek, pokrzywdzony również może korzystać ze wsparcia określonego w ustawie o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka.
Polecamy serwis: Prawo karne