Poselski projekt zamiany kodeksu postępowania karnego i kodeksu postępowania w sprawach wykroczenia wprowadzi istotne zmiany w regulacji dotyczącej pełnomocnictwa w procesie karnym. Obowiązująca treść art. 88 k.p.k. określa, że pełnomocnikiem w postępowaniu może być jedynie adwokat bądź radca prawny. Projektowana nowelizacja wprowadzi możliwość ustanowienia pełnomocnikiem osoby najbliższej, która mogłaby bronić praw osób pokrzywdzonych przestępstwem. Zmiany byłyby korzystne dla osób, które są w trudnej sytuacji materialnej, a których nie stać na opłacenie adwokata bądź radcy. Ustawodawca przewiduje oczywiście możliwość ustanowienia pełnomocnika z urzędu dla osoby, która nie jest w stanie ponieść kosztów ustanowienia pełnomocnika z wyboru bez uszczerbku dla siebie i dla rodziny. Art. 78 k.p.k. wskazuje w głównej mierze na przyznanie prawa do obrony z urzędu podejrzanemu lub oskarżonemu. Wobec czego można zauważyć, iż uzyskanie prawa do pełnomocnika z urzędu jest znacznie bardziej utrudnione dla pokrzywdzonego niż dla oskarżonego.
Zobacz również: Przedstawiciele procesowi stron w procesie karnym
Istota pełnomocnictwa
Pełnomocnikiem jest osoba działająca w imieniu mocodawcy. W postępowaniu karnym pełnomocnik pełni niezwykle istotną rolę, w szczególności dla oskarżonego. Jednakże zgodnie z art. 87 § 1 k.p.k. strona inna niż oskarżony może ustanowić pełnomocnika. Wobec tego z pomocy prawnej może skorzystać:
- pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym,
- pokrzywdzony w postępowaniu jurysdykcyjnym, jeżeli działa:
- w roli oskarżyciela posiłkowego (ubocznego lub subsydiarnego),
- w roli powoda cywilnego,
- w roli oskarżyciela prywatnego,
- podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej w postępowaniu karnym skarbowym,
- interwenient w postępowaniu karnym skarbowym,
- osoba żądająca odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie,
- podmiot zbiorowy, którego przedstawiciel bierze udział w postępowaniu sądowym na podstawie przepisów ustawy z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.
Rozpoznanie wniosku o przyznanie pełnomocnika z urzędu dla pokrzywdzonego rozpatrywane jest w takim samym trybie jak rozpoznanie wniosku o przyznanie obrońcy z urzędu oskarżonemu.
Zmiany w pełnomocnictwie pokrzywdzonego
Art. 79 k.p.k. wskazuje na przesłanki, kiedy obligatoryjnie konieczne jest ustanowienie obrońcy z urzędu pokrzywdzonemu (oskarżonemu) zapewniając mu skuteczną ochronę. Zgodnie z uzasadnieniem projektu zmiany k.p.k. przepis ten nie znajduje odpowiedniego zastosowania do pełnomocnictwa pokrzywdzonego. Określone przesłanki nie uzasadniają konieczności ustanowienia pełnomocnika dla pokrzywdzonego. Wobec tych regulacji zaistniała konieczność stworzenia większych możliwości obrony praw i interesów pokrzywdzonego poprzez umożliwienie mu wyznaczenia pełnomocnika spośród osób najbliższych. Chodzi o zapewnienie, aby pełnomocnik był osobą godną zaufania. Osobą najbliższą na gruncie prawa karnego będzie zatem małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaci w tej samej linii lub stopniu, osoby pozostające w stosunku przysposobienia oraz ich małżonków, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. W postępowaniu cywilnym istnieje możliwość ustanowienia pełnomocnika w osobie najbliższej. Wobec czego pokrzywdzony, dochodzący roszczeń cywilnych przestępstwem w procesie karnym może ustanowić pełnomocnika profesjonalnego, czyli adwokata bądź radcę prawnego mimo, iż w postępowaniu cywilnym obowiązują inne regulacje. Pokrzywdzeni, szczególnie na etapie przygotowawczym procesu karnego są z reguły przestraszone, kolejny raz przeżywające ten sam ból co znacznie utrudnia im skuteczne dochodzenie swoich praw i ochronę interesów. Z uzasadnienia projektu nowelizacji wynika, iż zmiany są konieczne. Jednocześnie nie będą pociągać za sobą żadnych skutków finansowych dla Skarbu Państwa oraz budżetowych jednostek samorządu terytorialnego.
Zobacz też: Udział radcy prawnego w procesie karnym