Instytucja małego świadka koronnego została określona w art. 60 § 3 kodeksu karnego i znajduje zastosowanie wobec sprawcy przestępstwa, który działał wraz z innymi osobami (co najmniej dwiema) w celu popełnienia przestępstwa. Warunkiem koniecznym do zastosowania tej instytucji jest ujawnienie przez sprawcę odpowiednim organom ścigania informacji dotyczących osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotnych okoliczności jego popełnienia. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 2 września 2003r. (II KK 105/03) wskazał, że istotne okoliczności sprawy to takie, dzięki którym można określić rozmiar i charakter przestępstwa wraz z ustaleniem jego sprawcy. Dodatkowo powinny to być tylko takie względy, które stoją w bezpośredniej relacji z całym mechanizmem działania grupy przestępczej, dzięki którym organy ścigania mogą rozbić wewnętrzną strukturę funkcjonowania całej grupy. Co do zasady wymagane jest ujawnienie okoliczności organom powołanym do ścigania przestępstwa (np. policja, ABW, prokurator), jednakże nie jest konieczne, aby był to organ prowadzący postępowanie przygotowawcze.
Zobacz też: Kim jest świadek koronny?
Instytucja małego świadka koronnego ma zastosowanie tylko do osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa. Współdziałanie obejmuje wszystkie formy popełnianie czynu zabronionego w grupie wieloosobowej.
Nadzwyczajne złagodzenie kary
Ważne jest, aby istotne okoliczności sprawy zostały ujawnione przez sprawcę na dowolnym etapie postępowania przygotowawczego prowadzonego w danej sprawie, czyli przed wniesieniem sprawy do sądu. Ponadto sprawca nie może liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary, jeżeli w toku postępowania ujawni informacje a następnie odwoła złożone dotychczas wyjaśnienia. Również wobec skazanego, wobec którego zastosowano regulację art. 60 § 3 k.k., który w postępowaniu karnym nie potwierdził ujawnionych przez siebie informacji mogą wystąpić negatywne konsekwencje w postaci wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu.
Podstawą do zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary wobec sprawcy jest ponadto ujawnienie przez niego istotnych okoliczności dotąd nieznanych organowi ścigania niezależnie od wyjaśnień złożonych we własnej sprawie. Nadzwyczajne złagodzenie kary zgodnie z art. 60 § 4 k.k. w tym przypadku może zostać orzeczone jedynie na wniosek prokuratora w odniesieniu do poważnych przestępstw zagrożonych karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności. W takiej sytuacji sprawca może skorzystać z tego przywileju nawet, jeśli w swojej sprawie nie przyznał się do winy.
Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy określonej ustawowo bądź zastosowanie łagodniejszego rodzaju kary. Zastosowanie tych dwóch wariantów uzależnione jest od wysokości wymierzonej kary.
W przypadku zbrodni zagrożonych karą pozbawienia wolności nie niższą niż 25 lat, nadzwyczajnym złagodzeniem kary będzie zmiana na łagodniejszy rodzaj. W odniesieniu do zbrodni innych niż zagrożone karą co najmniej 25 lat pozbawienia wolności nadzwyczajne złagodzenie kary będzie polegało na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, jednakże nie niższej niż 1/3 tej granicy.
Jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności do 5 lat to nadzwyczajne złagodzenie kary na podstawie art. 60 § 4 k.k. nie będzie miało zastosowania, ale okoliczności mogą zadecydować o zastosowaniu łagodniejszego wymiaru kary. Przy przestępstwach, za które przewidziana jest kara pozbawienia wolności nieprzekraczająca 5 lat to sąd może warunkowo zawiesić jej wykonanie, jeżeli na podstawie zebranego materiału w sprawie nabierze przekonania o tym, że sprawca nie popełni ponownie przestępstwa. W takiej sytuacji sąd może np. przedłużyć okres próby, orzec grzywnę bądź poddać skazanego pod dozór.
Sprawca, który ujawni istotne okoliczności i będzie podlegał instytucji małego świadka koronnego otrzyma płynące z tego tytułu korzyści. Najistotniejszą z nich będzie nadzwyczajne złagodzenie kary, które ma na celu zachęcenie sprawcy do ujawnienia nowych informacji w zamian za niższy wymiar kary. Sąd może również warunkowo zawiesić wykonanie kary na okres próby, podczas której skazany będzie przestrzegał porządku prawnego. Dla skazanego oznacza to, że jeżeli spełni nałożone na niego przez sąd obowiązki to orzeczona wobec niego kara pozbawienia wolności nie zostanie wykonana, a sam sprawca będzie pozostawał na wolności. Korzyścią wynikającą niejako z warunkowego zawieszenia kary na okres próby jest zatarcie skazania, które następuje po upływie sześciu miesięcy od zakończenia tego okresu. Dla małego świadka koronnego oznacza to, że po upływie tych okresów traktowany jest jako osoba niekarana. Dodatkowo sąd może odstąpić od wymierzenia kary małemu świadkowi koronnemu, jeżeli rola w popełnieniu przestępstwa nie była nadrzędna a ujawnione przez niego informacje przyczyniły się do zapobiegnięcia popełnienia innego przestępstwa.
Zobacz też: Nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 60)