Postępowanie karne w ścisłym tego pojęcia znaczeniu to postępowanie mające doprowadzić do wykrycia i osądzenia sprawcy przestępstwa (np. zabójstwa, rozboju, spowodowania wypadku komunikacyjnego). Składa się ono z dwóch zasadniczych etapów: postępowania przygotowawczego oraz postępowania przed sądem.
W jego toku będziesz nazwany podejrzanym, jeśli przeciwko Tobie wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo bez wydania takiego postanowienia postawiono Ci zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania Cię w charakterze podejrzanego.
Będziesz nazywany oskarżonym, jeśli wniesiono przeciwko Tobie akt oskarżenia do sądu albo prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania w Twojej sprawie.
Podobne zasady obowiązują w postępowaniu karnoskarbowym, które ma za zadanie osądzenie sprawcy przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, czyli czynu zabronionego skierowanego przeciwko interesom finansowym państwa (np. uchylanie się od obowiązku zapłaty podatku, niezapłacenie cła za towar podlegający ocleniu). Tutaj również będziesz nazwany podejrzanym lub oskarżonym w identycznych sytuacjach.
Postępowanie w sprawach o wykroczenia ma za zadanie doprowadzić do osądzenia sprawcy wykroczenia (np. zakłócania ciszy nocnej, niestosowania się do znaków i sygnałów drogowych). W sytuacji, gdy wniesiono przeciwko Tobie wniosek o ukaranie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, będziesz nazywany obwinionym.
Odpowiednie przepisy prawa przyznają Ci status skazanego, jeśli jesteś osobą, wobec której rozpoczęło się i jest prowadzone postępowanie wykonawcze, a przedmiotem tego postępowania jest zrealizowanie orzeczenia wydanego w postępowaniu karnym, postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe lub postępowaniu w sprawach o wykroczenia (w tym przypadku będziesz nazwany ukaranym).
Zobacz: Kiedy przestępstwo się przedawnia?
Jeśli natomiast zostałeś pokrzywdzony w wyniku popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, a więc doznałeś szkody osobistej (np. uszczerbku na zdrowiu) lub majątkowej (np. ktoś zniszczył należącą do Ciebie rzecz), prawo będzie nazywało Cię pokrzywdzonym.
Pokrzywdzony pełni również rolę świadka, czyli osoby, która została wezwana przez organ prowadzący postępowanie w celu złożenia zeznań dotyczących kwestii, które musi rozstrzygnąć ten organ, aby poprawnie ocenić odpowiedzialność sprawcy czynu zabronionego.
W niniejszym opracowaniu zostaną przedstawione prawa i obowiązki obywatela w sądzie i w prokuraturze w przypadkach, kiedy będziesz się znajdował w roli:
1. oskarżonego – zarówno w postępowaniu karnym, jak i karnoskarbowym; co do zasady jego uprawnienia posiada również podejrzany (różnice zostały wyraźne zaznaczone); wszystkie uwagi dotyczące oskarżonego należy również odnosić do obwinionego o popełnienie wykroczenia, poza wyraźnie wskazanymi różnicami w tym zakresie;
2. skazanego – zarówno po wydaniu wyroku skazującego w postępowaniu karnym, jak i karnoskarbowym (o przestępstwa skarbowe);
3. pokrzywdzonego – zarówno na skutek popełnienia na Twoją szkodę przestępstwa, jak i wykroczenia.
Jeżeli w niniejszym opracowaniu nie wskazano, której z wyżej wymienionych ról dane uprawnienie lub obowiązek dotyczy, oznacza to, iż znajduje ono zastosowanie zarówno w stosunku do oskarżonego (obwinionego, podejrzanego), jak i skazanego (ukaranego) oraz pokrzywdzonego.
Zobacz serwis: Postępowanie karne
Tekst pochodzi z poradnika wydanego przez Ministerstwo Sprawiedliwości: "Obywatel w postępowaniu karnym" współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.