Wyrok Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 stycznia 2013 r. (V KK 99/12) podkreślił, że Policja powinna sięgać po broń tylko w ostateczności. Prawo nie pozwala na strzały w pierwszym odruchu, bez ostrzeżenia.
Zezwolenie na użycie broni palnej
Art. 17 ustawy o Policji zezwala policjantowi na użycie broni palnej tylko wtedy, jeżeli środki przymusu bezpośredniego (fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładniania bądź konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów, pałki służbowe, wodne środki obezwładniające, psy i konie służbowe, pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej) okazały się niewystarczające lub ich użycie, ze względu na okoliczności danego zdarzenia, nie jest możliwe, oraz wyłącznie:
1) w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu;
2) przeciwko osobie niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu, zdrowiu lub wolności policjanta albo innej osoby;
3) przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą odebrać broń palną policjantowi lub innej osobie uprawnionej do posiadania broni palnej;
4) w celu odparcia niebezpiecznego bezpośredniego, gwałtownego zamachu na obiekty i urządzenia ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, na siedziby naczelnych organów władzy, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej albo wymiaru sprawiedliwości, na obiekty gospodarki lub kultury narodowej oraz na przedstawicielstwa dyplomatyczne i urzędy konsularne państw obcych albo organizacji międzynarodowych, a także na obiekty dozorowane przez uzbrojoną formację ochronną utworzoną na podstawie odrębnych przepisów;
5) w celu odparcia zamachu na mienie, stwarzającego jednocześnie bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia lub wolności człowieka;
6) w bezpośrednim pościgu za osobą, wobec której użycie broni było dopuszczalne w przypadkach określonych w pkt 1–3 i 5, albo za osobą, wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia zabójstwa, zamachu terrorystycznego, uprowadzenia osoby w celu wymuszenia okupu lub określonego zachowania, rozboju, kradzieży rozbójniczej, wymuszenia rozbójniczego, umyślnego ciężkiego uszkodzenia ciała, zgwałcenia, podpalenia lub umyślnego sprowadzenia w inny sposób niebezpieczeństwa powszechnego dla życia albo zdrowia;
7) w celu ujęcia osoby, o której mowa w pkt 6, jeśli schroniła się ona w miejscu trudno dostępnym, a z okoliczności towarzyszących wynika, że może użyć broni palnej lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu lub zdrowiu;
8) w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na konwój ochraniający osoby, materiały zawierające informacje niejawne, pieniądze albo inne przedmioty wartościowe;
9) w celu ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, jeśli:
- ucieczka osoby pozbawionej wolności stwarza zagrożenie dla życia albo zdrowia ludzkiego,
- istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba pozbawiona wolności może użyć broni palnej, materiałów wybuchowych lub niebezpiecznego narzędzia,
- pozbawienie wolności nastąpiło w związku z uzasadnionym podejrzeniem lub stwierdzeniem popełnienia przestępstw, o których mowa w pkt 6.
Zobacz serwis: Sprawy karne
Stan faktyczny - Poznań 2004 r.
W przypadku sprawy czterech poznańskich policjantów z 2004 r. powinny nastąpić wszystkie warunki z pkt 1. Policjanci wybrali się w cywilu prywatnym samochodem do centrum miasta w celu poszukiwania przestępców. Próbując sprawdzić jedynie tożsamość, podeszli do jednego z samochodów stojących na skrzyżowaniu. Kierujący pojazdem 19latek przestraszył się, cofnął i próbował wyjechać z ciągu aut. Wtedy policjanci sięgnęli po broń i zaczęli strzelać.
Czy policjanci odpierali bezpośredni i bezprawny zamach na życie, zdrowie lub wolność swoją lub innej osoby? Czy może mieli na celu przeciwdziałanie czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu?
Wyniki śledztwa wykazały, że policjanci wystrzelili 39 razy, a 31 strzałów trafiło w samochód. W wyniku ostrzelania samochodu kierowca zmarł, natomiast pasażer został kaleką.
Prokurator oskarżył policjantów o przekroczenie uprawnień i sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia wielu osób. Zgodnie z art. 231 § 1 Kodeksu karnego funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Uniewinnienie
Policjanci zostali uniewinnieni przez sądy dwóch instancji. Sądy uznały ich działanie za zgodne z prawem. W uzasadnieniu swoich wyroków wskazywały właśnie wymieniony wyżej pkt 1, czyli działanie policjantów w celu odpierania bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu.
Zobacz serwis: Policja
Skarga kasacyjna
Oskarżyciele nie godząc się z wyrokami sądów, wnieśli skargę kasacyjną. Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, pasażera ostrzelanego samochodu, wskazał na bardzo ważny przepis. W świetle art. 17 ust. 3 ustawy o Policji użycie broni palnej powinno następować w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, przeciwko której użyto broni palnej.
Uchylenie orzeczeń i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sąd Najwyższy stwierdził, że sądy niższych instancji błędnie uznały zaistnienie przesłanek uzasadniających użycie broni przez policjantów. Użycie broni jest niezbędne tylko wówczas, jeśli odparcie bezpośredniego i bezprawnego zamachu w inny sposób nie jest możliwe. Policjanci mogli wycofać się lub zejść z linii jadącego samochodu. Co więcej, sądy nie uwzględniły faktu wskazującego na to, że pasażer nie miał wpływu na działanie kierowcy, a policjanci stworzyli zagrożenie także wobec niego. Poza tym zagrożeni byli również ludzie znajdujący się w pobliżu skrzyżowania.
W związku z powyższym Sąd Najwyższy wyrokiem z 17 stycznia 2013 r. (V KK 99/12) uchylił orzeczenia sadów niższych instancji oraz przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 1990 Nr 30, poz. 179 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 1997 Nr 88, poz. 553 z późn. zm.)