Kto jest pokrzywdzonym w procesie karnym?
Pojęcie pokrzywdzonego w procesie karnym jest uregulowane w art. 49 kodeksu postępowania karnego, który dopuszcza, że pokrzywdzonym może być każda osoba fizyczna i prawna, instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, a także zakład ubezpieczeń, w zakresie w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.
Pokrzywdzonym jest podmiot, którego dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
Aktywny udział pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym
Pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym jest stroną uprawnioną do działania we własnym imieniu i zgodnie z własnym interesem. W przypadku, gdy pokrzywdzonym jest małoletni, ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, a także osoba nieporadna ze względu na wiek lub stan zdrowia, prawa pokrzywdzonego może wykonywać przedstawiciel ustawowy, bądź osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje. Pokrzywdzonemu przysługuje prawo do ustanowienia pełnomocnika. Jeżeli warunki materialne pokrzywdzonego nie pozwalają na pokrycie kosztów takiego pełnomocnictwa i wywołałyby uszczerbek dla niego i rodziny, istnieje możliwość ubiegania się o przedstawiciela z urzędu.
W postępowaniu karnym pokrzywdzony ma prawo do ochrony swojego wizerunku – w razie okazania osoby podejrzewanej może domagać się, aby czynność tę przeprowadzono wyłączając możliwość rozpoznania pokrzywdzonego przez rozpoznawanego.
Kolejnym prawem pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym jest prawo dostępu do informacji. Pokrzywdzony, za zgodą prowadzącego postępowanie, może przeglądać akta i sporządzać z nich odpisy. Powinien również być zawiadamiany o wszczęciu, odmowie lub umorzeniu śledztwa w ciągu sześciu tygodni od złożenia zawiadomienia o przestępstwie.
Zarówno na odmowę udostępnienia akt jak i na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa i jego umorzenie, a także na inne czynności naruszające prawa pokrzywdzonego przysługuje zażalenie.
Kodeks postępowania karnego umożliwia pokrzywdzonemu domaganie się w toku postępowania przygotowawczego przesłuchania świadka, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie go można przesłuchać na rozprawie.
Kiedy pokrzywdzony może wystąpić w sprawie w roli oskarżyciela?
Pokrzywdzony jako oskarżyciel posiłkowy w postępowaniu przed sądem
Po zakończeniu postępowania przygotowawczego oraz po wniesieniu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego, ale przed rozpoczęciem przewodu sądowego pokrzywdzony ma prawo działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego. Prawo bycia oskarżycielem posiłkowym wiąże się z możliwością obecności pokrzywdzonego na całej rozprawie, składaniem wniosków dowodowych, zadawaniem pytań świadkom, a także ze złożeniem apelacji od wyroku.
Czy pokrzywdzony jest stroną w sądzie?
Prawa pokrzywdzonego w procesie karnym - stanowisko TK
Trybunał Konstytucyjny 24 lipca 2014 r. wydał na posiedzeniu niejawnym wyrok w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej uprawnień pokrzywdzonego w procesie karnym i pokrzywdzonego jako oskarżyciela posiłkowego.
Trybunał miał rozstrzygnąć, czy niedotrzymanie terminu złożenia przez pokrzywdzonego oświadczenia, że chce być oskarżycielem posiłkowym, skutkujące wykluczeniem go jako stronę z postępowania przed sądem i uniemożliwienie złożenia zażalenia na postanowienie sądu o umorzeniu postępowania w jego sprawie jest pozbawieniem prawa do sądu i naruszeniem konstytucyjnej zasady państwa prawnego.
Ogłoszenie stanowiska TK zostało odroczone bezterminowo.
Polecamy serwis: Pokrzywdzony
Podstawa prawna:
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 lipca 2014 r., SK 22/13.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego. (Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555 ze zm.).