Odmowa wszczęcia śledztwa
W formie śledztwa lub dochodzenia prowadzone jest postępowanie przygotowawcze, które ma na celu określenie popełnionego czynu, wykrycie sprawcy, zbadanie okoliczności sprawy i zebranie dowodów.
Jednak nie zawsze postępowanie przygotowawcze zostanie wszczęte. Pokrzywdzony może otrzymać postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu śledztwa lub dochodzenia. W takiej sytuacji ma dwie możliwości – albo zaniechać dalszych działań, albo złożyć zażalenie do sądu.
Złożenie zażalenia do sądu jest wolne od opłat.
Jeżeli sąd stwierdzi, że odmowa wszczęcia (umorzenie) była niezasadna, wówczas uchyli postanowienie i może przekazać prokuratorowi wytyczne, co do dalszego prowadzenia sprawy. Może jednak uznać je za uzasadnione – wówczas pokrzywdzony nie ma już możliwości dalszego działania.
Zobacz serwis: Sprawy karne
Ponowna odmowa lub umorzenie
Jeżeli pomimo uchylenia postanowienia prokuratora, ponownie odmówi on wszczęcia postępowania przygotowawczego lub takie umorzy, pokrzywdzony ma prawo przejąć inicjatywę i sam zająć się sprawą – wnosząc tzw. subsydiarny akt oskarżenia.
Wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia powinno spełniać pewne warunki. Po pierwsze, powinno zostać wniesione do sądu w ciągu miesiąca od doręczenia zawiadomienia o powtórnym utrzymaniu w mocy postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzenia postępowania. Ponadto, subsydiarny akt oskarżenia powinien zostać sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego. Do aktu należy dołączyć po jednym odpisie dla oskarżonych i prokuratora. Prokurator może wziąć udział w rozprawie, ale tylko na prawach uczestnika, występując w roli rzecznika interesu publicznego.
Zobacz serwis: Świadek
Oskarżyciel posiłkowy
Wystąpienie z własnym aktem oskarżenia nie jest jedyną sytuacją, kiedy pokrzywdzony może skorzystać z uprawnień oskarżyciela. Inną możliwością jest włączenie się do sprawy w charakterze oskarżyciela posiłkowego, co może mieć miejsce, gdy prokurator wniósł akt oskarżenia w sprawie przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego.
Oświadczenie o przystąpieniu do sprawy w charakterze oskarżyciela posiłkowego powinno zostać złożone do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej (czyli do momentu odczytania oskarżonemu aktu oskarżenia). Po tym czasie uprawnienie wygasa.
W takiej sytuacji, pokrzywdzony staje się w postępowaniu karnym stroną, co jest, zasadniczo, uprawnieniem tylko prokuratora i oskarżonego. Dzięki temu, pokrzywdzony może składać wnioski dowodowe, zadawać pytania świadkom czy składać środki odwoławcze.