Projekt nowelizacji Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia oraz Kodeksu postępowania karnego (przygotowany przez Senat) to odpowiedź na czerwcowy werdykt Trybunału Konstytucyjnego (wyrok z dnia 3 czerwca 2014 r., K 19/11), którzy orzekł, że brak prawa do obrońcy na etapie czynności wyjaśniających w sprawach o wykroczenia jest sprzeczny z ustawą zasadniczą.
Zobacz również: Telefoniczny kontakt aresztowanego z obrońcą
Brak obrońcy w sprawach o wykroczenia
Sprawozdawca projektu, senator Andrzej Matusiewicz (PiS) zwrócił uwagę, że w postępowaniu karnym osoba podejrzana, której przedstawiono zarzut, ma prawo ustanowienia obrońcy. "W postępowaniu wykroczeniowym nie ma takiej procedury" - zaznaczył. "W postępowaniu tym nie ma bowiem cezury czasowej, to znaczy nie przedstawia się obwinionemu zarzutu, tylko kieruje się sprawę prosto do sądu. Na tym etapie nie ma on więc prawa do obrońcy"
Prawo do obrońcy także w sprawach o wykroczenia
Projektowana nowelizacja ma to zmienić. Problemem było, według sprawozdawcy, określenie momentu, od którego przy wykroczeniach przysługiwałoby prawo do obrońcy. "W porozumieniu z ministrem sprawiedliwości uznaliśmy, że będzie to moment, w którym istnieją uzasadnione przesłanki, że ktoś popełnił wykroczenie" - powiedział Matusiewicz.
Projekt zaakceptowały już senackie komisje - ustawodawcza oraz praw człowieka, praworządności i petycji. Cały Senat może się nim zająć w styczniu 2015 roku.
Zobacz również: Zmiany w postępowaniu karnym w 2015 roku
Sprawy o wykroczenia
Wykroczenia to czyny sprzeczne z prawem, niebędące przestępstwami. Za różne wykroczenia - a są nimi m.in.:
- zakłócanie ciszy nocnej,
- nieprzyzwoite zachowanie (np. picie alkoholu) w miejscu publicznym, a przede wszystkim
- przewinienia drogowe,
- grożą głównie kary grzywny, czasem także aresztu.
Obrona w sprawach wykroczeniowych wg TK
Zaskarżony do Trybunału Konstytucyjnego przez RPO przepis Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia mówił, że "obwinionemu przysługuje prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy jednego obrońcy, o czym należy go pouczyć". Oznaczało to, że obrońca mógł być ustanowiony dla osoby obwinionej, a więc dopiero po skierowaniu do sądu wniosku o ukaranie. RPO Irena Lipowicz argumentowała, że w sprawach o wykroczenia już na etapie czynności wyjaśniających są podejmowane działania wkraczające w sferę konstytucyjnych praw obywateli. Od osoby podejrzanej o dokonanie wykroczenia można na przykład pobierać odciski palców, fotografować i dokonywać okazań w celach rozpoznawczych. Także już na etapie czynności wyjaśniających kształtuje się linia obrony, którą później trudno zmienić. Rzecznik wskazywała także, że postępowanie wykroczeniowe uważa się za szczególny rodzaj postępowania karnego - spośród 127 czynów wymienionych w Kodeksie wykroczeń, 45 jest zagrożonych karą aresztu, zaś 35 ograniczenia wolności.
TK orzekł w czerwcu 2014 roku, że przepis przyznający w sprawach o wykroczenia prawo do obrońcy dopiero na etapie sądowym, czyli po skierowaniu do sądu wniosku o ukaranie jest niekonstytucyjny.
Wgląd do materiałów dowodowych w sprawach wykroczeniowych
RPO zakwestionowała także inny z przepisów, według którego osoba podejrzana o popełnienie wykroczenia nie miała prawa wglądu do materiałów dowodowych zebranych w toku czynności wyjaśniających. Również ta regulacja została uznana przez TK za niezgodną z ustawą zasadniczą.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 czerwca 2014 r., K 19/11.
Polecamy serwis: Sprawy karne