Uprawnienie radców prawnych ulegają stopniowemu rozszerzaniu właściwie od chwili powstania tego samorządu zawodowego (1982 r.). W 2005 r. dopuszczono bowiem radców prawnych do świadczenia pomocy prawnej w sprawach rodzinnych i opiekuńczych. Usunięto także ograniczenia w świadczeniu pomocy prawnej osobom fizycznym niebędącym przedsiębiorcami. W 2010 r. natomiast zniesiono ograniczenia do występowania radców prawnych w postępowaniu karnym w roli pełnomocników. Zgodnie z art. 88 Kodeksu postępowania karnego nie ma – jeśli chodzi o możliwość występowania w procesie karnym jako pełnomocnik żadnych różnic między adwokatem a radcą prawnym. Radcowie prawni mogą także występować w postępowaniu w sprawach o wykroczenia oraz podejmować się obrony w postępowaniach dyscyplinarnych.
Od 1 lipca 2015 roku radcowie prawni będą mogli (ale nie musieli) występować w postępowaniu karnym także w charakterze obrońcy. Nowe uprawnienia to szansa, nie dodatkowy obowiązek dla radców.
Zgodnie z brzmieniem art. 82 ustawy o radcach prawnych obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub ustawy o radcach prawnych.
Koniec monopolu adwokatów na obrony karne jest efektem nowelizacji procedury karnej z 30 sierpnia 2014 r. Ustawa wprowadziła zmiany takie jak:
- przemodelowanie postępowania sądowego w kierunku większej kontradyktoryjności, która stwarza najlepsze warunki do wyjaśnienia prawdy materialnej i najlepiej służy poszanowaniu praw uczestników postępowania,
- zaktywizowanie stron procesowych przy jednoczesnym wzmocnieniu roli sądu jako arbitra,
- usprawnienie i przyspieszenie postępowania także dzięki nowemu ujęciu instytucji mediacji,
- ograniczenie przewlekłości postępowania odwoławczego,
- podejmowania decyzji o charakterze porządkowym i technicznym (a także mniej ważkich decyzji merytorycznych) przez referendarzy sądowych, a dzięki temu umożliwienie wykorzystania czasu sędziów w bardziej efektywny sposób,
- szerszy dostęp do pomocy prawnej dla stron na etapie postępowania sądowego,
- przyznanie radcom prawnym uprawnień w zakresie prowadzenia obrony w sprawach karnych i sprawach karno-skarbowych,
Prawo do adwokata nie dla wszystkich
Jednak nie zawsze reprezentowanie oskarżonego/ podejrzanego przez radcę prawnego będzie możliwe. Radca prawny będzie mógł pełnić funkcję obrońcy w postępowaniu karnym tylko jeśli nie będzie pozostawał w stosunku pracy z innymi podmiotami. Wyłączenie to nie dotyczy pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych. Rozszerzenie uprawnień procesowych dotyczy więc tych radców prawnych, którzy wykonują zawód na podstawie umowy cywilnoprawnej (umowy zlecenia), w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce radców lub adwokacko-radcowskiej.
Zdaniem osób ze środowiska prawniczego, np. Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych Macieja Bobrowicza rozszerzenie uprawnień radców prawnych ma charakter przełomowy. „Ten wielki sukces oznaczać będzie zdecydowaną poprawę dostępu do pomocy prawnej dla milionów obywateli naszego kraju, a sam rynek usług prawnych stanie się bardziej przejrzysty i konkurencyjny”.
Zmiany w postępowaniu karnym w 2015 roku
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555 ze zm.).
Nowelizacja z dnia 30 sierpnia 2013 r. ustawy Kodeksu postępowania karnego, Kodeksu karnego i niektórych innych ustaw.