Zgodnie z art. 74 kodeksu postępowania karnego oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności bądź dostarczania dowodów na swoją niekorzyść, bowiem każda osoba ma prawo do pełnej równości oraz nieprzymuszalności do zeznawania przeciwko sobie. Przyznane ustawowo prawo odmowy składania wyjaśnień również nie powinno pociągać za sobą żadnych negatywnych konsekwencji w stosunku do osoby oskarżonego. Jednakże, jeżeli oskarżony zdecydował się składać wyjaśnienia to podlegają one takiej samej ocenie jak inne dowody, a uznanie ich niewiarygodności nie oznacza wcale, że na oskarżonego przerzucony został, z naruszeniem art. 74 § 1 k.p.k., ciężar dowodzenia jego niewinności (post. SN z dnia 4 lutego 2008 r. III KK 363/07).
Obowiązek poddania się badaniom
Art. 74 § 2 k.p.k. reguluje kwestie poddania się badaniom przez oskarżonego określonym badaniom i zabiegom, których przeprowadzenie nie wymaga zgody oskarżonego, w tym:
- oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; wolno także w szczególności od oskarżonego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom,
- badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu, z zastrzeżeniem następnego punktu,
- pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób.\
Na podstawie delegacji zawartej w art. 74 § 4 k.p.k. Minister Sprawiedliwości określa w drodze rozporządzenia szczegółowe warunki i sposób poddawania badaniom oraz wykonywanie ich z zastosowaniem powyższych czynności. Ustawodawca wprowadza zastrzeżenie, że wszelkie materiały dowodowe, ich gromadzenie oraz utrwalanie było dokonywane zgodnie z aktualną wiedzą z zakresu kryminalistyki i medycyny sądowej. Na mocy tego artykułu Minister Sprawiedliwości wydał rozporządzenie z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie poddawania badaniom lub wykonywania czynności z udziałem oskarżonego oraz osoby podejrzanej (Dz.U. 2005.33.299).
Zobacz też: Prawo oskarżonego do posiadania tłumacza
Niezgodność przepisów rozporządzenia z Konstytucją
§ 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości zawiera regulację, dotyczącą stosowania wobec osoby podejrzanego bądź oskarżonego przymusu bezpośredniego do wykonywania badania lub wykonywania czynności, gdy zachodzi taka potrzeba. Przymus bezpośredni można zastosować na wniosek przeprowadzającego badanie lub czynności. Dodatkowo zastosowanie przymusu powinno zostać uwzględnione w dokumentacji z przeprowadzanych badań lub czynności. Jednakże na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich Trybunał Konstytucyjny w orzekł w wyroku z dnia 5 marca 2013 r. (sygn. akt U 2/11), iż paragraf ten jest niezgodny z Konstytucją, ponieważ stoi w sprzeczności z art. 74 k.p.k. oraz art. 92 ust. 1, art. 41 ust. 1 oraz art. 47 Konstytucji. Trybunał orzekł nadto, iż § 10 rozporządzenia jest również niezgodny z Konstytucją. TK uznał, iż wskazane regulacje wykraczają znacznie poza wykonawczy charakter rozporządzenia względem ustawy i normuje materię nieuregulowaną w ustawie. Ponadto rozpatrywana treść rozporządzenia wprowadza ograniczenie nietykalności i wolności osobistej zapewnionej przez Konstytucję.
Zobacz również: Ujawnienie danych osobowych oskarżonego