W dniu 29 kwietnia 2011 r. Sąd Najwyższy wydał wyrok, w którym uznał, że zezwolenie na ujawnienie danych osobowych i wizerunku osoby, przeciwko której toczy się postępowanie karne, wydane na wniosek określonego dziennikarza lub redakcji, jest skuteczne wobec wszystkich dziennikarzy i redakcji (sygn. akt I CSK 509/2010, dalej „wyrok”).
Zasada domniemania niewinności
Omawiany wyrok odnosi się do istotnego zagadnienia, jakim jest przestrzeganie zasady domniemania niewinności oskarżonego (podejrzanego) w środkach masowego przekazu. Zgodnie z art. 13 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz. U. z 1984 r. nr 5 poz. 24 z późn. zm., dalej „ustawa”), nie wolno publikować w prasie danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe, jak również danych osobowych i wizerunków świadków, pokrzywdzonych i poszkodowanych, chyba że osoby te wyrażą na to zgodę. W odniesieniu do osób, przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe, zgodę na ujawnienie ich danych osobowych i wizerunku, może wydać także właściwy prokurator lub sąd, kierując się przesłanką ważnego interesu społecznego. Udzielenie zaś zgody na taką publikację powoduje, że działania prasy, polegające na publikacji danych czy wizerunku osoby, przeciwko której toczy się postępowanie karne, nie będą bezprawne.
Ochrona dobrego imienia oskarżonego
Celem, który ustawodawca chciał osiągnąć przez wprowadzenie powyższych przepisów do systemu prawnego jest ochrona dobrego imienia oskarżonego (podejrzanego), zanim nie zakończy się postępowanie karne i nie zostanie wydany prawomocny wyrok. Oskarżony, jak każdy obywatel ma prawo do ochrony swoich dóbr osobistych, w tym dobrego imienia. Warto przy tym wskazać, że w przypadku naruszenia zakazu ujawniania danych osobowych, określonego w art. 13 ustawy, możliwe jest poniesienie odpowiedzialności karnej za zniesławienie, odpowiedzialności cywilnej za naruszenie dóbr osobistych, a także odpowiedzialności zawodowej dziennikarzy przed sądem dziennikarskim stowarzyszenia dziennikarzy.
Zastosowanie ww. przepisów w praktyce
Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wskazane powyżej przepisy nie oznaczają w praktyce, że prasa w trakcie trwania postępowania karnego nie może zajmować się problemami, które tego postępowania dotyczą. Zakaz wprowadzony przez ustawę odnosi się wyłącznie do publikacji danych osobowych i wizerunku osób, które w danym postępowaniu karnym biorą udział. Ustawa określa jednocześnie sytuacje i przesłanki, po spełnieniu których dopuszczalna jest publikacja danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy się postępowanie karne.
Zobacz: Czy podejrzany może zmienić swoje wyjaśnienia?
Zezwolenie oskarżonego (podejrzanego)
Po pierwsze, jak zostało już wskazane powyżej, osoba przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe, może sama zezwolić na ujawnienie swoich danych osobowych lub wizerunku. Zgoda na ujawnienie w prasie danych osobowych oskarżonego (podejrzanego), może być udzielona przez tę osobę także w sposób dorozumiany, zaś o udzieleniu takiej zgody i jej zakresie decydują okoliczności konkretnego przypadku. Należy jednak zaznaczyć, że istnienia zgody uprawnionego ani też jej zakresu nie można domniemywać, a na pozwanym (który ujawnił dane osobowe) ciąży obowiązek udowodnienia, że zgodę taką uzyskał.
Zgoda prokuratora lub sądu
Po drugie, zgoda na publikację danych osobowych i wizerunku osoby, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe może być udzielona przez prokuratora lub sąd, jeżeli przemawia za tym ważny interes społeczny. Ważny interes społeczny to pojęcie niedookreślone, przez które należy rozumieć uogólniony cel działań, uwzględniający potrzeby ogółu społeczeństwa oraz potrzeby wspólnoty jako całości (np. konieczność poinformowania społeczeństwa o niebezpieczeństwie grożącym ze strony określonej osoby). Jego znaczenie zmienia się w zależności od konkretnych okoliczności.
W zakresie zgody wydawanej przez sąd, czy prokuratora, Sąd Najwyższy w wyroku wskazał, że zezwolenie na publikację danych osobowych i wizerunku osoby, przeciwko której toczy się postępowanie karne, wydane na wniosek określonego dziennikarza lub redakcji jest skuteczne wobec wszystkich dziennikarzy i redakcji. Przesłanka ważnego interesu społecznego, który przemawia za upublicznieniem danych określonego oskarżonego, dotyczy bowiem w identyczny sposób wszystkich podmiotów rozpowszechniających informacje do publicznej wiadomości.
Co istotne, na postanowienie sądu lub prokuratora w przedmiocie ujawnienia danych osobowych czy wizerunku, oskarżonemu przysługuje zażalenie.
Podsumowanie
Podsumowując, wprowadzenie w ustawie zakazu upubliczniania danych oraz wizerunku osób oskarżonych o popełnienie przestępstwa bez uzyskania wymaganej zgody, ma na celu ochronę dóbr osobistych tych osób. Natomiast wyrok Sądu Najwyższego ma istotne praktyczne znaczenie dla dziennikarzy, którzy nie będą zobligowani do ponownego otrzymywania zgody na publikację danych oskarżonych, jeżeli taka zgoda została już wydana przez sąd lub prokuratora. Wskazany sposób postępowania dziennikarzy i redakcji nie powinien przyczynić się do ograniczenia praw oskarżonych, biorąc pod uwagę, że na postanowienie sądu lub prokuratora w przedmiocie ujawnienia danych osobowych lub wizerunku przysługuje zażalenie.
Zobacz serwis: Oskarżony - podejrzany