W określonych ustawowo przypadkach (tzw. obrony obligatoryjnej) oskarżony musi posiadać obrońcę. Jeżeli nie wyznaczy obrońcy z wyboru, wówczas prezes sądu z urzędu wyznacza mu obrońcę. W takich sytuacjach stan majątkowy oskarżonego nie ma znaczenia dla faktu posiadania prze niego obrońcy.
Kiedy oskarżonemu przysługuje prawo do obrońcy z uwagi na jego ubóstwo?
Problematyczną i bardzo częstą występującą sytuacją, jest ta w której oskarżonego z uwagi na jego stan majątkowy nie stać na ustanowienie adwokata z wyboru. Zgodnie z treścią przepisu art. 78 § 1 Kodeksu postępowania karnego oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.
Jak wykazać stan majątkowy oskarżonego?
Wykazanie statusu materialnego osoby występującej o wyznaczenie obrońcy z urzędu z powodu niemożności poniesienia kosztów obrony może nastąpić w każdy sposób, który wystarczający zobrazuje stan majątkowy danej osoby. Może to być złożenie wypełnionego ogólnodostępnego sądowego formularza - wniosku o zwolnienie od kosztów (dostępnego na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości), a może być również zwykły pisemny wniosek poparty stosowną dokumentacją (np. dokumentami podatkowymi, dokumentami wykazującymi wysokość zarobków etc.).
W zakresie niezbędnej dokumentacji należy wskazać, iż oskarżony musi wykazać wysokość osiąganych przez siebie dochodów, wykazać jaki posiada majątek oraz (co niezwykle istotne) wskazać czy ma kogoś na utrzymaniu, a jeśli tak to jakie są koszty utrzymania tej osoby lub osób (np. dziecka, niepracującej żony).
Zobacz serwis: Sprawy karne
Jaką decyzję może podjąć sąd rozpatrując wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu?
Przedmiotowy wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu sąd może uwzględnić lub oddalić. W przypadku uwzględnia wniosku wnioskodawcy zostanie wyznaczony obrońca z urzędu. Jego udział w sprawie może zostać cofnięty jeżeli w toku postępowania okaże się, że nie istnieją okoliczności na które powoływał się wnioskodawca.
W przypadku oddalenia wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu oskarżonemu nie przysługuje zażalenie. Może on jedynie ponowić swój wniosek. Brak wyznaczenia obrońcy z urzędu może być również przedmiotem zarzutu podnoszonego w apelacji (albowiem można w niej zaskarżać wszystkie decyzje sądu pierwszej instancji)
Należy wskazać, iż powyższe uwagi dotyczące konieczności wykazania złego stanu majątkowego dotyczą również sytuacji, w której strona inna niż oskarżony wnosi o ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu.
Zobacz również: Paremie prawnicze