Obligatoryjny obrońca
W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:
1. jest nieletni,
2. jest głuchy, niemy lub niewidomy,
3. zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności
4. gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę.
W wymienionych przypadkach wyznaczenie obrońcy następuje z urzędu i w zasadzie nie
wymaga wnoszenia pism procesowych
Obrońca z urzędu
Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru (obrońca z wyboru, to obrońca ustanowiony przez oskarżonego), może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Bez znaczenia jest w tym przypadku stopień skomplikowania sprawy albo zagrożenie karą za zarzucany oskarżonemu czyn.
Obrońca z urzędu jest obowiązany wykonywać czynności w siedzibie sądu. Jeżeli zachodzi konieczność uczestniczenia w czynnościach poza siedzibą sądu lub poza miejscem zamieszkania, to prezes sądu, przed którym czynność ma być wykonana, a w postępowaniu przygotowawczym prezes sądu rejonowego miejsca czynności, na wniosek obrońcy z urzędu, wyznacza innego obrońcę spośród miejscowych adwokatów. Udział obrońcy w postępowaniu nie wyłącza osobistego udziału w nim oskarżonego.
Cofnięcie obrońcy
Sąd może cofnąć wyznaczenie obrońcy, jeżeli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie których go wyznaczono. Chodzi tutaj o przypadki gdy po wyznaczeniu obrońcy sąd poweźmie wiadomość, o okolicznościach wskazujących na fakt, iż nie zachodzi konieczność pokrywania z pieniędzy podatników wydatków na obrońcę oskarżonego (np. gdy zataił fakt, posiadania znacznego majątku, który umożliwia oskarżonemu sfinansowanie kosztów obrony).
Dla kogo obrońca z urzędu
Oskarżony, który ubiega się o przyznanie obrońcy z urzędu musi złożyć wniosek do prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy i udokumentować swoją złą sytuację materialną.
Zobacz: Kodeks karny
Prawo do korzystania z obrony z urzędu nie może być traktowane jako obligatoryjne uprawnienie oskarżonego czy skazanego, przynależne mu na przykład z racji pozbawienia wolności, czy też konsekwencji samego skazania, ale powinno przysługiwać tylko tym oskarżonym lub skazanym, którzy rzeczywiście wykażą, że nie są w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.
Zobacz również: Adwokatura
Sąd nie ma obowiązku wyznaczania kolejnego (lub kolejnych) obrońcy (obrońców) z urzędu dla zbadania istnienia podstaw do złożenia wniosku o wznowienie postępowania, po tym jak wyznaczony uprzednio do takiej czynności obrońca z urzędu stwierdził brak podstaw do złożenia takiego wniosku i poinformował o tym sąd.