Sąd orzeka natomiast (obligatoryjnie) zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów określonego rodzaju, jeżeli sprawca czyn taki popełnił w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173, 174 lub 177 kodeksu karnego . Zakaz ten może zostać orzeczony wobec każdego uczestnika ruchu, także pieszego.
Orzeczenie środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów jest możliwe w zakresie dwóch grup pojazdów – tj. mechanicznych i innych pojazdów.
Pojazd mechaniczny zgodnie z przepisami ustawy - Prawo o ruchu drogowym jest rozumiany szeroko, bez podania konkretnej definicji. Można przyjąć, że jest to każdy pojazd poruszany za pomocą silnika. Inne pojazdy to rowery, pojazdy konne, żaglówki, szybowce, balony. Nie są pojazdami mechanicznymi rowery zaopatrzone w silnik pomocniczy o pojemności skokowej nieprzekraczającej 50 cm 3 , które zachowują wszystkie normalne cechy charakterystyczne budowy umożliwiające ich zwykłą eksploatację jako rowerów.
Art. 42 kodeksu karnego stanowi, że orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych może być orzeczone do wszelkich pojazdów mechanicznych lub ograniczone do określonej kategorii tych pojazdów. W jednolitym orzecznictwie Sądu Najwyższego niejednokrotnie podkreślano, że ratio legis zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych stanowi wykluczenie z ruchu drogowego takich kierowców, którzy wykazali, że zagrażają bezpieczeństwu w komunikacji, a skoro tak, to nie można abstrahować od związku między rodzajem pojazdu, który sprawca prowadził, a zakresem orzeczonego przez sąd zakazu. Oznacza to, że z zakresu zakazu prowadzenia pojazdów nie mogą być wyłączone uprawnienia do prowadzenia pojazdu takiego rodzaju, który sprawca prowadził, dopuszczając się przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2006 r. V KK 360/2006 OSNKW 2007/1 poz. 7).
Zobacz: Jawność rozprawy w postępowaniu karnym
Rozstrzygnięcie kiedy Sąd winien orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, a kiedy pojazdów określonego rodzaju winno być uzależnione od okoliczności popełnienia przestępstwa, które wskazuje na zagrożenie, jakie stwarza dla bezpieczeństwa w komunikacji zachowanie się sprawcy przestępstwa. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się więc, że „rozstrzygnięcie, czy należy orzec zakaz wszelkich pojazdów mechanicznych czy też pojazdów mechanicznych określonego rodzaju i jakiego, powinno wiązać się zatem z rodzajem pojazdu, który prowadził sprawca, jako jedną z okoliczności popełnionego przestępstwa”.
Ograniczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych może przybrać formę „pozytywną” - tj. wymienienie rodzaju czy rodzajów pojazdów objętych orzeczonym środkiem karnym zakazu (np. orzeka zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych kat. B), jak i od strony „negatywnej”, tj. poprzez wyłączenie spod orzeczonego środka zakazu pojazdów danego rodzaju (orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych za wyjątkiem pojazdów kat. B). Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, do których prowadzenia wymagane jest prawo jazdy kategorii wyższej, tzn. oznaczonej literą figurującą w alfabecie - zgodnie z klasyfikacją przewidzianą w art. 88 Prawa o ruchu drogowym - w dalszej kolejności, nie zawiera w sobie automatycznie zakazu prowadzenia pojazdu, do którego prowadzenia wymagane jest prawo jazdy kategorii oznaczonej którąkolwiek z liter poprzedzających.
Orzekając zakaz prowadzenia pojazdów sąd nakłada obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu. Należy bowiem pamiętać, że do chwili wykonania obowiązku zwrotu dokumentu - okres, na który orzeczono zakaz, nie biegnie.