Czy dowiedzenie, że osoba w chwili czynu była niepoczytalna wyłącza karalność? Jakie badania muszą zostać przeprowadzone? Jakie są przesłanki stwierdzenia niepoczytalności sprawcy?
Negatywna przesłanka przypisania zawinienia
Nie można przypisać sprawcy zawinienia jeżeli był ona w stanie choroby psychicznej lub dokuczał mu niedorozwój umysłowy. Dowodzenie niepoczytalności w ten sposób określane jest jako psychiatryczne. Ułatwia to usprawiedliwienie sprawców nawet gdy ich stan psychiczny w chwili czynu nie wpływał bezpośrednio na konkretny proces decyzyjny stojący u podstaw ocenianego czynu. W Polsce ocena stanu psychicznego sprawcy bazuje na metodzie psychiatrycznej i psychologicznej. Oznacza to, że ustala się występujący w czasie czynu stan niemożności rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania sowim postępowaniem, jak również źródła tego stanu. Źródła te mogą być elementem usprawiedliwiającym.
Zobacz: Popełnienie przestępstwa w stanie niepoczytalności
Kiedy winny jest niewinny
Brak możliwości rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, który nastąpił z konkretnego, wskazanego w ustawie powodu, którym jest choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznych powoduje iż czyn zostaje uznany za niezawiniony.
Przez pojęcie choroby psychicznej należy rozumieć zaburzenia psychiczne powiązane z zakłóceniem właściwych reakcji na sytuacje społeczne. Są to klasyfikowane psychiatrycznie choroby. Upośledzenie umysłowe oznacza zarówno niedorozwój umysłowy o charakterze wrodzonym jak też i zaburzenia pojawiające się w późniejszym okresie, czyli te wynikające z chorób czy urazów. Co do zasady tylko poważniejsze upośledzenia umysłowe mogą powodować niepoczytalność. Ostatnim źródłem braku możliwości rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem jest „inne zakłócenie czynności psychicznych”. Dotyczy to w szczególności anomalii o charakterze osobowościowym. Chodzi tu o anomalie sfery emocjonalnej czy popędowej, lub te wynikające z chorób, np. choroby Alzheimera.
Zobacz: Usiłowanie popełnienia przestępstwa
Czy pijany znaczy niepoczytalny?
Ustawa wyłącza spośród przyczyn niepoczytalności stan upojenia alkoholowego lub użycia środków odurzających. Ustawodawca wyszedł z założenia, że sprawca miał rozeznanie w chwili wprowadzania się w stan upojenia, a co za tym idzie mógł przewidzieć konsekwencje. Sprawcy działającego w stanie niepoczytalności jeżeli był on wynikiem upojenia alkoholowego lub użycia środków odurzających nie można usprawiedliwić.
Zobacz: Większa ochrona dla ofiar przestępstw
Kiedy odpowiedzialność karna jest wyłączona
Stwierdzona niepoczytalność sprawcy wyłącza odpowiedzialność karną. Dzieje się tak w przypadku gdy niepoczytalność nastąpiła w chwili czynu. Jeżeli czynu dokonano w chwili w której sprawca był niepoczytalny, nie może być on brany pod uwagę jako podstawa przypisania winy. Za podstawę winy mogą być brane wyłącznie te zachowania sprawcy, które były realizowane w warunkach poczytalności.